Το χαμένο ημερολόγιο/ Il diario perduto
Εκεί που υπάρχει μια ιστορία απελευθερώσεων, την οποία κανείς δε νιώθει άνετα να σου διηγηθεί/ Dove si mostra che c'è una storia di liberazioni che a nessuno va comodo raccontarti
Μάουρο Βανέτι [Mauro Vanetti]*
 |
| «Τώρα είμαι κι εγώ ελεύθερη». Αφίσα της περιόδου 1918-1921 στην ταταρική γλώσσα. |
[Σχόλιο της σύνταξης:
«Η ιδέα των λαϊκιστών της αριστεράς -σύμφωνα με την οποία πρέπει να υποκύψουμε σε συμβιβασμούς με τις προκαταλήψεις του λαού για να αποφύγουμε τη «διάσπασή» του- βρίσκεται στον αντίποδα μιας στρατηγικής για την ενοποίηση και τη συσπείρωση της εργατικής τάξης. Είναι αυτές ακριβώς οι προκαταλήψεις που χωρίζουν την τάξη. Τη χωρίζουν με γραμμές εθνικές, έμφυλες, «φυλής», πίστης, σεξουαλικού προσανατολισμού».
Πριν λίγες μέρες είχαμε τη μέρα της γυναίκας. Η Ερυθρά Γαζέτα δεν τα χάνει κάτι τέτοια και αστραπιαία (με 10 μέρες καθυστέρηση) δημοσιεύει ένα υποκεφάλαιο από το πάρα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο libro “La sinistra di destra. Dove si mostra che liberisti, sovranisti e populisti ci portano dall'altra parte, edizioni Alegre, 2019, του παλιού γνωστού μας Μάουρο Βανέτι (που έχει και το μεγαλύτερο σουξέ στην Ερυθρά Γαζέτα, βλ. εδώ και εδώ). Στο κείμενο αυτό ο συγγραφέας μας θυμίζει μια ιστορία αγώνων και χειραφέτησης που πολλοί θέλουν να ξεχάσουν: τόσο αυτοί που θεωρούν τον όρο «τάξη» παρωχημένο και πετούν στον κάλαθο των αχρήστων κάθε επαναστατική απόπειρα του παρελθόντος, όσο και αυτοί που στο όνομα της «ενότητας» του λαού, ουσιαστικά αναπαράγουν τους καταστροφικούς διαχωρισμούς εντός της τάξης. Kατά την άποψη του συγγραφέα και της ντεμοντέ συντακτικής ομάδας της Ερυθράς Γαζέτας, το παράδειγμα των Μπολσεβίκων είναι ιδιαίτερα χρήσιμο, κατατοπιστικό, και πολύ επίκαιρο για να χαράξουμε μια επαναστατική γραμμή αγώνα στο σήμερα.
Ευχαριστώ πολύ τον Μάουρο Βανέτι για όλη του τη βοήθεια και τις εκδόσεις Alegre που μου έδωσαν την άδεια αναδημοσιεύσω το κείμενο. Επίσης, ευχαριστώ πολύ τη Γιάννα Αποστόλου για τη φιλολογική επιμέλεια του κειμένου και τις καίριες επισημάνσεις της.
Commento della redazione:
“L’idea dei populisti di sinistra per cui si deve scendere a continui compromessi con i pregiudizi del popolo per evitare di “spaccarlo” è agli antipodi di una strategia per unificare e ricomporre la classe lavoratrice. Sono proprio tali pregiudizi, infatti, che dividono la classe. La dividono su linee di nazione, di genere, di “razza”, di credo, di orientamento sessuale”.
Qualche giorno fa era la giornata delle donne. La Gazzetta Rossa non perde queste occasioni e pubblica con stupenda rapidità (solo dieci giorni di ritardo) un sottocapitolo dell’ interessantissimo libro che tutti/e dovete leggere: “La sinistra di destra. Dove si mostra che liberisti, sovranisti e populisti ci portano dall'altra parte», edizioni Alegre, 2019, di Mauro Vanetti (che ha avuto il piu grande successo finora nella Gazzetta Rossa, vedi qui e qui). Lo scittore ci ricorda una storia di lotte ed emancipazione che tanti vorrebbero dimenticare: sia quelli che credono che il termine “classe” sia superato e buttano nel cestino i tentativi rivoluzionari del passato, che quelli che, in nome dell’ “unità” del popolo, praticamente riproducono tutte le divisioni interne della classe. Secondo lo scrittore e la redazione della Gazzetta Rossa l’esempio bolsevico è più che utile e illuminante per tracciare una linea rivoluzionaria di lotta nel presente.
Ringrazio di cuore Mauro Vanetti per tutto il suo aiuto e le edizioni Alegre per avermi dato la possidilità di pubblicare il testo. Ringrazio anche Gianna Apostolou per la correzione della bozza e i suoi inetressantissimi commenti! La versione italiana del testo, sotto la greca.]
Οι επηρεασμένοι από τον μαρξισμό σοσιαλιστές πάντα αγωνίζονταν για το ξεπέρασμα των εμποδίων προς την τυπική και ουσιαστική ισότητα των γυναικών και των άλλων ιδιαιτέρως καταπιεσμένων τμημάτων της εργαζόμενης τάξης. Οι διεκδικήσεις για μισθολογική εξίσωση, που σε κάποιες περιοχές του κόσμου δεν έχει επιτευχθεί ούτε τυπικά (και δεν έχει κατακτηθεί πρακτικά ούτε καν στην Ευρώπη), υπήρχαν ήδη στα προγράμματα των πρώτων σοσιαλιστικών ομάδων και κομμάτων του 19ου αιώνα. Τα πρώτα συνδικαλιστικά κινήματα ενέπλεξαν πολύ γρήγορα τις εργάτριες στις απεργίες και στους αγώνες. Στην Ιταλία, η οργάνωση των εργατριών γης στα ριζοχώραφα, ήταν αποφασιστικής σημασίας για την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στην κοιλάδα του Πάδου.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, η Δεύτερη Διεθνής διοργάνωσε το διεθνές συνέδριο των σοσιαλιστριών γυναικών. Αυτό το συνέδριο συγκλήθηκε για πρώτη φορά το 1907 στη Στουτγάρδη, -συγχρόνως με το γενικό συνέδριο της Διεθνούς, στο οποίο έγινε ο τσακωμός για τη μετανάστευση. [i] Πρέπει να μελετηθεί το μενού στο εστιατόριο του συνεδρίου· μάλλον υπερέβαλαν λίγο στα μπαχαρικά, γιατί στη Στουτγάρδη αρπάχτηκαν και για ένα σωρό άλλα σοβαρά πράγματα: για παράδειγμα, τσακώθηκαν για το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες.
Η βρετανική αντιπροσωπεία προερχόταν από διάφορες οργανώσεις, με αντικρουόμενους, μερικώς, προσανατολισμούς. Οι πιο ριζοσπάστες ήταν αυτοί της ομάδας Σοσιαλδημοκρατική Ομοσπονδία, ενώ οι πιο μετριοπαθείς ήταν του Ανεξάρτητου Εργατικού Κόμματος και της Φαβιανής Εταιρείας. Οι φαβιανοί είχαν διαλέξει αυτό το όνομα προς τιμή ενός υπάτου και δικτάτορα της αρχαίας Ρώμης, του Φάβιου Μάξιμου του Αναβλητικού, γιατί έλεγαν ότι για να πολεμήσουμε τον καπιταλισμό έπρεπε να περιμένουμε. Φαβιανοί υπάρχουν και στις μέρες μας: είναι οι βασικοί σπόνσορες του Τόνι Μπλερ και της «εκσυγχρονιστικής» αριστεράς της δεξιάς, που πήρε τον έλεγχο του Εργατικού Κόμματος στα αξιολύπητα χρόνια του πολέμου του Ιράκ.
Αυτοί οι «αναβλυτικοί» Άγγλοι σύνεδροι, κάνουν μια πρόταση που, ακριβώς, ζητάει χρόνο: σε αυτή την περίπτωση, ζητάει την υπομονή των φτωχών γυναικών. Η θέση των φαβιανών ήταν, ότι έπρεπε να στηριχτεί η πρόταση των εύπορων σουφραζέτων, δηλαδή να επεκταθεί το δικαίωμα ψήφου στη Βρετανία μόνο στις ευκατάστατες γυναίκες. Αφού οι προλετάριες γυναίκες έχουν ήδη περιμένει κάποιες χιλιάδες χρόνια για να αποκτήσουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα, δεν θα τις πείραζε να περιμένουν καμιά δεκαετία ακόμα.
Ας λάβουμε υπόψη ότι τότε οι φιλελεύθεροι σχεδόν παντού υπερασπίζονταν την ιδέα του δικαιώματος ψήφου μόνο για τους κατέχοντες περιουσία, δηλαδή με βάση τον πλούτο. Μόλις το 1918 η πλειοψηφία των ενήλικων ανδρών, που αποτελούνταν από αυτούς που στερούνταν περιουσίας, απέκτησε δικαίωμα ψήφου στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το καθολικό δικαίωμα ψήφου θεωρούταν σοσιαλιστικό και επαναστατικό αίτημα· στην αναβλητική στάση των φαβιανών παρατηρείται μια προφανής προσαρμογή στις ελιτίστικες και αντιδημοκρατικές θέσεις των φιλελεύθερων γυναικών. Στον οπορτουνισμό τους απαντούν εξοργισμένοι οι Γερμανοί σύνεδροι και οι συμμετέχουσες στο γυναικείο συνέδριο με τη δική τους αντι-εισήγηση.
Η εισήγηση των Γερμανών αντιπροσώπων είχε δύο στόχους: να καταδείξει ότι τα σοσιαλιστικά κόμματα αναγνώριζαν πλήρως τη σπουδαιότητα ενός πρακτικού αγώνα για την εξασφάλιση της πολιτικής ισότητας των γυναικών· να τραβηχτεί μια ξεκάθαρη γραμμή μεταξύ αστικού φεμινισμού και προλεταριακού γυναικείου κινήματος. Αυτό χτύπησε τους Άγγλους σοσιαλιστές στο πιο ευαίσθητο σημείο τους. Είναι γνωστό γενικά ότι λειτουργούν χέρι-χέρι με τις αστές υπερασπίστριες των δικαιωμάτων των γυναικών και, πάνω στην έξαψη μιας συχνά ανιδιοτελούς μάχης για την υπεράσπιση των γυναικείων συμφερόντων, χάνουν από το οπτικό τους πεδίο τη διάκριση σε τάξεις.[ii]
Εδώ μιλά η Αλεξάνδρα Κολοντάι, μια Ρωσίδα σοσιαλίστρια που δέκα χρόνια μετά, θα πέρναγε στην ιστορία σαν η πρώτη γυναίκα υπουργός σε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας, στην κομμουνιστική κυβέρνηση που προήδρευε ο Λένιν μετά την επανάσταση τον Οκτώβρη του 1917. Για να κάνουμε μία σύγκριση, η πρώτη γυναίκα που συμμετείχε σε υπουργικό συμβούλιο στην Ιταλία ήταν η Τίνα Ανσελίμι, το 1976: το 1917 δεν είχε καν γεννηθεί.
Οι ιδέες που εκφράστηκαν σε εκείνη τη συζήτηση μάς είναι χρήσιμες για να καταλάβουμε ότι, ακόμα και σήμερα, το ζήτημα της ενότητας των εργαζομένων δεν αντιμετωπίζεται αγνοώντας τις ιδιαίτερες καταπιέσεις κάποιων κομματιών της τάξης. Αν έχεις την αίσθηση ότι ο διπλανός σου «σου την φέρνει» όσο και αυτός που έχεις απέναντί σου, δεν θα έχεις και μεγάλη διάθεση να παλέψεις μαζί του. Αυτό ισχύει και όσν αφορά τους στόχους: όποιες κι αν είναι οι αδικίες των οποίων ως γυναίκες είναι θύματα η Κριστίν Λαγκάρντ στις διασκέψεις του Δ.Ν.Τ ή η Φρανσουά Μπετενκούρ Μάγιερς, η κληρονόμος ιδιοκτήτρια του ομίλου L’Oreal και πιο πλούσια γυναίκα στον κόσμο, είναι δύσκολο ή ακόμα και ανήθικο να κινητοποιήσεις τις μάζες των εργαζομένων γυναικών να παλέψουν για αυτές· ούτε μπορούμε βέβαια να θεωρούμε ότι τα δικαιώματα των προλετάριων πέφτουν σαν ψίχουλα από τα πλουσιοπάροχα τραπέζια των πλούσιων γυναικών.
Αυτό αφορά και το ζήτημα της ομοφυλοφιλίας. Οι προοδευτικοί αστοί αντιμετωπίζουν την ομοφοβία σαν απλό ζήτημα ανόητης μισαλλοδοξίας, «φόβου προς το διαφορετικό». Και οι κουτσοί είναι «διαφορετικοί», όμως δεν υπάρχει «κουτσοφοβία». Τι το τόσο ξεχωριστό έχει η ομοφυλοφιλική διαφορετικότητα; Η απαγόρευση ή τέλος πάντων ο αυστηρός περιορισμός όλων των παρεκκλίσεων από το μοντέλο της μονογαμικής ετεροφυλόφιλης οικογένειας είναι ένας τρόπος για να «θωρακιστούν» οι ρόλοι των φύλων, και επομένως να διαιωνίσουν τη γυναικεία καταπίεση. Επιπλέον, όπως ο ρατσισμός και ο εθνικός σωβινισμός, η ομοφοβία είναι ένας εξαίρετος αντιπερισπασμός για να νιώσει η πλειοψηφία των εργαζομένων μέρος ενός κυρίαρχου συνόλου που κατέχει εξουσία. Όσο γελοίο και αν ακούγεται, η αίσθηση της συμμετοχής στον πλειοψηφικό σεξουαλικό προσανατολισμό, όπως και στην εθνική ή θρησκευτική πλειοψηφία, μπορεί να λειτουργήσει σαν αντιστάθμισμα της πικρής πραγματικότητας, της μη-συμμετοχής στην κυρίαρχη τάξη. Με τη διάδοση των χορτοφαγικών ή βίγκαν διατροφών, η κατανάλωση κρέατος, στην οποία προβαίνει το 93% του πληθυσμού,[iii] έγινε ακόμα και στοιχείο περηφάνιας.
Στα κοινωνικά δίκτυα τα συχνά «ταυτοτικά» υπερκίτς post που υμνούν την ιταλική σημαία, την αρσενική προτίμηση προς ελκυστικά κορίτσια, τις χριστουγεννιάτικες παραδόσεις και τα μπάρμπεκιου, -καλώντας όποιον δεν είναι σύμφωνος να πάει στο διάολο-, είναι το επιφαινόμενο που φανερώνει την αποτελεσματικότητα αυτών των μηχανισμών κοπαδιού.[iv] Το επιτελείο του Σαλβίνι, που επιμελείται τις δημοσιεύσεις των μανιακών σέλφι του υπουργού την ώρα που τρώει ένα πανίνο, βολτάρει με ένα φωτομοντέλο, στολίζει τη φάτνη, μοιάζει να κατανοεί αυτό το πρωτόγονο σύστημα νάρκωσης των μαζών.
«Η ιδέα των λαϊκιστών της αριστεράς -σύμφωνα με την οποία πρέπει να υποκύψουμε σε συμβιβασμούς με τις προκαταλήψεις του λαού για να αποφύγουμε τη «διάσπασή» του- βρίσκεται στον αντίποδα μιας στρατηγικής για την ενοποίηση και τη συσπείρωση της εργατικής τάξης. Είναι αυτές ακριβώς οι προκαταλήψεις που χωρίζουν την τάξη. Τη χωρίζουν με γραμμές εθνικές, έμφυλες, «φυλής», πίστης, σεξουαλικού προσανατολισμού».
Πριν λίγες μέρες είχαμε τη μέρα της γυναίκας. Η Ερυθρά Γαζέτα δεν τα χάνει κάτι τέτοια και αστραπιαία (με 10 μέρες καθυστέρηση) δημοσιεύει ένα υποκεφάλαιο από το πάρα πολύ ενδιαφέρον βιβλίο libro “La sinistra di destra. Dove si mostra che liberisti, sovranisti e populisti ci portano dall'altra parte, edizioni Alegre, 2019, του παλιού γνωστού μας Μάουρο Βανέτι (που έχει και το μεγαλύτερο σουξέ στην Ερυθρά Γαζέτα, βλ. εδώ και εδώ). Στο κείμενο αυτό ο συγγραφέας μας θυμίζει μια ιστορία αγώνων και χειραφέτησης που πολλοί θέλουν να ξεχάσουν: τόσο αυτοί που θεωρούν τον όρο «τάξη» παρωχημένο και πετούν στον κάλαθο των αχρήστων κάθε επαναστατική απόπειρα του παρελθόντος, όσο και αυτοί που στο όνομα της «ενότητας» του λαού, ουσιαστικά αναπαράγουν τους καταστροφικούς διαχωρισμούς εντός της τάξης. Kατά την άποψη του συγγραφέα και της ντεμοντέ συντακτικής ομάδας της Ερυθράς Γαζέτας, το παράδειγμα των Μπολσεβίκων είναι ιδιαίτερα χρήσιμο, κατατοπιστικό, και πολύ επίκαιρο για να χαράξουμε μια επαναστατική γραμμή αγώνα στο σήμερα.
Ευχαριστώ πολύ τον Μάουρο Βανέτι για όλη του τη βοήθεια και τις εκδόσεις Alegre που μου έδωσαν την άδεια αναδημοσιεύσω το κείμενο. Επίσης, ευχαριστώ πολύ τη Γιάννα Αποστόλου για τη φιλολογική επιμέλεια του κειμένου και τις καίριες επισημάνσεις της.
Commento della redazione:
“L’idea dei populisti di sinistra per cui si deve scendere a continui compromessi con i pregiudizi del popolo per evitare di “spaccarlo” è agli antipodi di una strategia per unificare e ricomporre la classe lavoratrice. Sono proprio tali pregiudizi, infatti, che dividono la classe. La dividono su linee di nazione, di genere, di “razza”, di credo, di orientamento sessuale”.
Qualche giorno fa era la giornata delle donne. La Gazzetta Rossa non perde queste occasioni e pubblica con stupenda rapidità (solo dieci giorni di ritardo) un sottocapitolo dell’ interessantissimo libro che tutti/e dovete leggere: “La sinistra di destra. Dove si mostra che liberisti, sovranisti e populisti ci portano dall'altra parte», edizioni Alegre, 2019, di Mauro Vanetti (che ha avuto il piu grande successo finora nella Gazzetta Rossa, vedi qui e qui). Lo scittore ci ricorda una storia di lotte ed emancipazione che tanti vorrebbero dimenticare: sia quelli che credono che il termine “classe” sia superato e buttano nel cestino i tentativi rivoluzionari del passato, che quelli che, in nome dell’ “unità” del popolo, praticamente riproducono tutte le divisioni interne della classe. Secondo lo scrittore e la redazione della Gazzetta Rossa l’esempio bolsevico è più che utile e illuminante per tracciare una linea rivoluzionaria di lotta nel presente.
Ringrazio di cuore Mauro Vanetti per tutto il suo aiuto e le edizioni Alegre per avermi dato la possidilità di pubblicare il testo. Ringrazio anche Gianna Apostolou per la correzione della bozza e i suoi inetressantissimi commenti! La versione italiana del testo, sotto la greca.]
Οι επηρεασμένοι από τον μαρξισμό σοσιαλιστές πάντα αγωνίζονταν για το ξεπέρασμα των εμποδίων προς την τυπική και ουσιαστική ισότητα των γυναικών και των άλλων ιδιαιτέρως καταπιεσμένων τμημάτων της εργαζόμενης τάξης. Οι διεκδικήσεις για μισθολογική εξίσωση, που σε κάποιες περιοχές του κόσμου δεν έχει επιτευχθεί ούτε τυπικά (και δεν έχει κατακτηθεί πρακτικά ούτε καν στην Ευρώπη), υπήρχαν ήδη στα προγράμματα των πρώτων σοσιαλιστικών ομάδων και κομμάτων του 19ου αιώνα. Τα πρώτα συνδικαλιστικά κινήματα ενέπλεξαν πολύ γρήγορα τις εργάτριες στις απεργίες και στους αγώνες. Στην Ιταλία, η οργάνωση των εργατριών γης στα ριζοχώραφα, ήταν αποφασιστικής σημασίας για την ανάπτυξη του εργατικού κινήματος στην κοιλάδα του Πάδου.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, η Δεύτερη Διεθνής διοργάνωσε το διεθνές συνέδριο των σοσιαλιστριών γυναικών. Αυτό το συνέδριο συγκλήθηκε για πρώτη φορά το 1907 στη Στουτγάρδη, -συγχρόνως με το γενικό συνέδριο της Διεθνούς, στο οποίο έγινε ο τσακωμός για τη μετανάστευση. [i] Πρέπει να μελετηθεί το μενού στο εστιατόριο του συνεδρίου· μάλλον υπερέβαλαν λίγο στα μπαχαρικά, γιατί στη Στουτγάρδη αρπάχτηκαν και για ένα σωρό άλλα σοβαρά πράγματα: για παράδειγμα, τσακώθηκαν για το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες.
Η βρετανική αντιπροσωπεία προερχόταν από διάφορες οργανώσεις, με αντικρουόμενους, μερικώς, προσανατολισμούς. Οι πιο ριζοσπάστες ήταν αυτοί της ομάδας Σοσιαλδημοκρατική Ομοσπονδία, ενώ οι πιο μετριοπαθείς ήταν του Ανεξάρτητου Εργατικού Κόμματος και της Φαβιανής Εταιρείας. Οι φαβιανοί είχαν διαλέξει αυτό το όνομα προς τιμή ενός υπάτου και δικτάτορα της αρχαίας Ρώμης, του Φάβιου Μάξιμου του Αναβλητικού, γιατί έλεγαν ότι για να πολεμήσουμε τον καπιταλισμό έπρεπε να περιμένουμε. Φαβιανοί υπάρχουν και στις μέρες μας: είναι οι βασικοί σπόνσορες του Τόνι Μπλερ και της «εκσυγχρονιστικής» αριστεράς της δεξιάς, που πήρε τον έλεγχο του Εργατικού Κόμματος στα αξιολύπητα χρόνια του πολέμου του Ιράκ.
Αυτοί οι «αναβλυτικοί» Άγγλοι σύνεδροι, κάνουν μια πρόταση που, ακριβώς, ζητάει χρόνο: σε αυτή την περίπτωση, ζητάει την υπομονή των φτωχών γυναικών. Η θέση των φαβιανών ήταν, ότι έπρεπε να στηριχτεί η πρόταση των εύπορων σουφραζέτων, δηλαδή να επεκταθεί το δικαίωμα ψήφου στη Βρετανία μόνο στις ευκατάστατες γυναίκες. Αφού οι προλετάριες γυναίκες έχουν ήδη περιμένει κάποιες χιλιάδες χρόνια για να αποκτήσουν πλήρη πολιτικά δικαιώματα, δεν θα τις πείραζε να περιμένουν καμιά δεκαετία ακόμα.
 |
| Στουτγάρδη 1907. 7ο Συνέδριο της Β' Διεθνούς. |
Ας λάβουμε υπόψη ότι τότε οι φιλελεύθεροι σχεδόν παντού υπερασπίζονταν την ιδέα του δικαιώματος ψήφου μόνο για τους κατέχοντες περιουσία, δηλαδή με βάση τον πλούτο. Μόλις το 1918 η πλειοψηφία των ενήλικων ανδρών, που αποτελούνταν από αυτούς που στερούνταν περιουσίας, απέκτησε δικαίωμα ψήφου στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το καθολικό δικαίωμα ψήφου θεωρούταν σοσιαλιστικό και επαναστατικό αίτημα· στην αναβλητική στάση των φαβιανών παρατηρείται μια προφανής προσαρμογή στις ελιτίστικες και αντιδημοκρατικές θέσεις των φιλελεύθερων γυναικών. Στον οπορτουνισμό τους απαντούν εξοργισμένοι οι Γερμανοί σύνεδροι και οι συμμετέχουσες στο γυναικείο συνέδριο με τη δική τους αντι-εισήγηση.
Η εισήγηση των Γερμανών αντιπροσώπων είχε δύο στόχους: να καταδείξει ότι τα σοσιαλιστικά κόμματα αναγνώριζαν πλήρως τη σπουδαιότητα ενός πρακτικού αγώνα για την εξασφάλιση της πολιτικής ισότητας των γυναικών· να τραβηχτεί μια ξεκάθαρη γραμμή μεταξύ αστικού φεμινισμού και προλεταριακού γυναικείου κινήματος. Αυτό χτύπησε τους Άγγλους σοσιαλιστές στο πιο ευαίσθητο σημείο τους. Είναι γνωστό γενικά ότι λειτουργούν χέρι-χέρι με τις αστές υπερασπίστριες των δικαιωμάτων των γυναικών και, πάνω στην έξαψη μιας συχνά ανιδιοτελούς μάχης για την υπεράσπιση των γυναικείων συμφερόντων, χάνουν από το οπτικό τους πεδίο τη διάκριση σε τάξεις.[ii]
Εδώ μιλά η Αλεξάνδρα Κολοντάι, μια Ρωσίδα σοσιαλίστρια που δέκα χρόνια μετά, θα πέρναγε στην ιστορία σαν η πρώτη γυναίκα υπουργός σε ολόκληρη την ιστορία της ανθρωπότητας, στην κομμουνιστική κυβέρνηση που προήδρευε ο Λένιν μετά την επανάσταση τον Οκτώβρη του 1917. Για να κάνουμε μία σύγκριση, η πρώτη γυναίκα που συμμετείχε σε υπουργικό συμβούλιο στην Ιταλία ήταν η Τίνα Ανσελίμι, το 1976: το 1917 δεν είχε καν γεννηθεί.
 |
| Αλεξάνδρα Κολοντάι (1872-1952) |
Οι ιδέες που εκφράστηκαν σε εκείνη τη συζήτηση μάς είναι χρήσιμες για να καταλάβουμε ότι, ακόμα και σήμερα, το ζήτημα της ενότητας των εργαζομένων δεν αντιμετωπίζεται αγνοώντας τις ιδιαίτερες καταπιέσεις κάποιων κομματιών της τάξης. Αν έχεις την αίσθηση ότι ο διπλανός σου «σου την φέρνει» όσο και αυτός που έχεις απέναντί σου, δεν θα έχεις και μεγάλη διάθεση να παλέψεις μαζί του. Αυτό ισχύει και όσν αφορά τους στόχους: όποιες κι αν είναι οι αδικίες των οποίων ως γυναίκες είναι θύματα η Κριστίν Λαγκάρντ στις διασκέψεις του Δ.Ν.Τ ή η Φρανσουά Μπετενκούρ Μάγιερς, η κληρονόμος ιδιοκτήτρια του ομίλου L’Oreal και πιο πλούσια γυναίκα στον κόσμο, είναι δύσκολο ή ακόμα και ανήθικο να κινητοποιήσεις τις μάζες των εργαζομένων γυναικών να παλέψουν για αυτές· ούτε μπορούμε βέβαια να θεωρούμε ότι τα δικαιώματα των προλετάριων πέφτουν σαν ψίχουλα από τα πλουσιοπάροχα τραπέζια των πλούσιων γυναικών.
Αυτό αφορά και το ζήτημα της ομοφυλοφιλίας. Οι προοδευτικοί αστοί αντιμετωπίζουν την ομοφοβία σαν απλό ζήτημα ανόητης μισαλλοδοξίας, «φόβου προς το διαφορετικό». Και οι κουτσοί είναι «διαφορετικοί», όμως δεν υπάρχει «κουτσοφοβία». Τι το τόσο ξεχωριστό έχει η ομοφυλοφιλική διαφορετικότητα; Η απαγόρευση ή τέλος πάντων ο αυστηρός περιορισμός όλων των παρεκκλίσεων από το μοντέλο της μονογαμικής ετεροφυλόφιλης οικογένειας είναι ένας τρόπος για να «θωρακιστούν» οι ρόλοι των φύλων, και επομένως να διαιωνίσουν τη γυναικεία καταπίεση. Επιπλέον, όπως ο ρατσισμός και ο εθνικός σωβινισμός, η ομοφοβία είναι ένας εξαίρετος αντιπερισπασμός για να νιώσει η πλειοψηφία των εργαζομένων μέρος ενός κυρίαρχου συνόλου που κατέχει εξουσία. Όσο γελοίο και αν ακούγεται, η αίσθηση της συμμετοχής στον πλειοψηφικό σεξουαλικό προσανατολισμό, όπως και στην εθνική ή θρησκευτική πλειοψηφία, μπορεί να λειτουργήσει σαν αντιστάθμισμα της πικρής πραγματικότητας, της μη-συμμετοχής στην κυρίαρχη τάξη. Με τη διάδοση των χορτοφαγικών ή βίγκαν διατροφών, η κατανάλωση κρέατος, στην οποία προβαίνει το 93% του πληθυσμού,[iii] έγινε ακόμα και στοιχείο περηφάνιας.
Στα κοινωνικά δίκτυα τα συχνά «ταυτοτικά» υπερκίτς post που υμνούν την ιταλική σημαία, την αρσενική προτίμηση προς ελκυστικά κορίτσια, τις χριστουγεννιάτικες παραδόσεις και τα μπάρμπεκιου, -καλώντας όποιον δεν είναι σύμφωνος να πάει στο διάολο-, είναι το επιφαινόμενο που φανερώνει την αποτελεσματικότητα αυτών των μηχανισμών κοπαδιού.[iv] Το επιτελείο του Σαλβίνι, που επιμελείται τις δημοσιεύσεις των μανιακών σέλφι του υπουργού την ώρα που τρώει ένα πανίνο, βολτάρει με ένα φωτομοντέλο, στολίζει τη φάτνη, μοιάζει να κατανοεί αυτό το πρωτόγονο σύστημα νάρκωσης των μαζών.
Η αποτελεσματικότητα αυτής της διαφημιστικής/προπαγανδιστικής τεχνικής, και για να είμαστε ειλικρινείς η πιθανότητα να αντιγραφεί χωρίς πραγματικά πολλά έξοδα, έσπρωξε μια μεγάλη μερίδα της αριστεράς της δεξιάς προς αυτή την κατεύθυνση. Ο Φουζάρο[v] φωτογραφίζεται εν μέσω λουκούλλειων γευμάτων και δεν λείπουν και εκείνοι που φτιάχνουν θεωρίες για την αναγέννηση της αριστεράς, μέσω της εργαλειακής χρήσης των συζητήσεων καφενείου.
Γιατί μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι λαϊκές μάζες δεν καταλαβαίνουν τον Καρλ Μαρξ, αλλά σίγουρα πιάνουν στον αέρα τον Κάρλ Πεντερσόλι, με το καλλιτεχνικό Μπαντ Σπένσερ. Γιατί όσο η αριστερά δεν αντιλαμβάνεται ότι κάποιες φιγούρες υπερβαίνουν το άθροισμα των μίζερων προσωπικών επιλογών τους[vi] και εισχωρούν στο λαϊκό φαντασιακό, δεν έχει καταλάβει τίποτα ούτε από ψυχολογία των μαζών, ούτε από γκραμσιανή πολιτισμική ηγεμονία και αυτο-καταδικαζόμαστε στο ελιτίστικο και ενδοσκοπικό ναυάγιο ή ακόμα χειρότερα στον κυνισμό.[vii]
Το διασκεδαστικό είναι ότι αν και υπέρμαχος του να μιλάμε απλά (εκτός του ότι προσβάλλει εκατομμύρια ανθρώπους θεωρώντας τους ανίκανους να καταλάβουν το Μαρξ και επομένως καταδικασμένους στο «Θα γίνει του Τρινιτά το κάγκελο»),[viii] καταλήγει και αυτός δυσνόητος. Κι όμως, οι επαναστατικές διαδικασίες δεν είναι τόσο πατερναλιστικές. Οι επαναστάτες δεν είναι καθηγητές που διδάσκουν ένα προλεταριάτο «ξύλο απελέκητο».
Ένα πολύ πρόσφορο παράδειγμα είναι η Οκτωβριανή επανάσταση. Δεν είναι μυστικό ότι ο Λένιν κέρδισε μεγάλη συναίνεση μεταξύ των εργατών και των χωρικών με ένα πολύ απλό σύνθημα: «Ψωμί, Ειρήνη και Γη». Πίσω από αυτά τα συνθήματα, που αρθρώθηκαν στο πλαίσιο ενός σύνθετου επαναστατικού σχεδίου, το Μπολσεβίκικο Κόμμα (που μετά από λίγο θα βαπτίζονταν σε κομμουνιστικό) κατάφερε να συγκεντρώσει τη στήριξη εκατομμυρίων ανθρώπων μεταξύ πολυάριθμων λαών που μέχρι πριν λίγο καιρό βρίσκονταν υπό το τσαρικό κνούτο. Μεταξύ αυτού του κόσμου υπήρχαν πολλές δεξιές προκαταλήψεις· μπορεί η μοναρχία να είχε καταστεί αντιδημοφιλής, δεν μπορεί όμως να ισχυριστεί κάποιος ότι ίσχυε το ίδιο και για τη θρησκευτική πίστη, τον αντισημιτισμό, το φαλλοκρατισμό, την ομοφοβία –κάποιες από τις πολλές αντιδραστικές ιδέες που στη Ρωσία έχουν ξαναγίνει της μόδας.
Για αυτό είναι ιδιαίτερα θαρραλέα και αξιοσημείωτη η εκρηκτική πρόοδος που έλαβε χώρα σε εκείνα τα μέρη, ως συνέπεια του επαναστατικού ξεσπάσματος και της μπολσεβίκικης στρατηγικής. Έχει ήδη αναφερθεί η πρώτη γυναίκα στην ηγεσία του Υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας (στην επαναστατική αργκό: Λαϊκό Κομισαριάτο Κοινωνικής Πρόνοιας), η Αλεξάνδρα Κολοντάι. Η κυβέρνηση Λένιν και το κόμμα του ήταν επίσης γεμάτο εβραίους, όπως ο Τρότσκι, και εκπροσώπους εθνικών μειονοτήτων: Γεωργιανούς, Ουκρανούς, Λιθουανούς κτλ. Ήταν εχθρικοί προς την ορθόδοξη εκκλησία, στερώντας της τα προνόμιά και το ρόλο της ως θρησκεία του κράτους. Οι αντεπαναστατικές αφίσες του εβραίου Τρότσκι μοιάζουν με τα memes που οι απατεώνες της δεξιάς κυκλοφορούν στο Facebook· αυτό δεν αρκούσε στους «Λευκούς» για να κερδίσουν τον εμφύλιο πόλεμο.
Η ιδέα των λαϊκιστών της αριστεράς -σύμφωνα με την οποία πρέπει να υποκύψουμε σε συμβιβασμούς με τις προκαταλήψεις του λαού για να αποφύγουμε τη «διάσπασή» του- βρίσκεται στον αντίποδα μιας στρατηγικής για την ενοποίηση και τη συσπείρωση της εργατικής τάξης. Είναι αυτές ακριβώς οι προκαταλήψεις που χωρίζουν την τάξη. Τη χωρίζουν με γραμμές εθνικές, έμφυλες, «φυλής», πίστης, σεξουαλικού προσανατολισμού. Μία παράδοξη επιχειρηματολογία που επισείεται εναντίον των πολιτικών δικαιωμάτων, είναι ότι αποτελούν περισπασμό από τους κοινωνικούς αγώνες. Και έτσι να είναι (που δεν είναι), θα αποτελούσε έναν ικανό λόγο για να προσπαθήσουμε να τα κατακτήσουμε. Στην πραγματικότητα αυτή η επιχειρηματολογία είναι το φύλλο συκής για να καλύψει μια ύπουλη προσαρμογή σε δεξιές ιδέες.
Όποιος υφίσταται μια ειδική καταπίεση είναι συγκεντρωμένος σε αυτή και βυθισμένος στο πρόβλημα. Αν πρέπει να ξεφύγεις από μια ορδή ομοφοβικών, οπλισμένων με ρόπαλα, έχεις άλλες προτεραιότητες από την ταξική πάλη. Αν η ταξική πάλη σχετιστεί με την ειδική καταπίεσή σου και της δώσει προοπτική αντιμετώπισης, αλλάζει η κουβέντα.
Η Οκτωβριανή επανάσταση στη Ρωσία, παρά τα όριά της, αποτέλεσε κατά πρώτο λόγο μια βαθιά οικονομική-κοινωνική μεταμόρφωση, με την εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής υπό τον έλεγχο των εργαζομένων, τη διανομή γης στους αγρότες, τη συγκεντροποίηση του πιστωτικού συστήματος και του εξωτερικού εμπορίου, τη δημιουργία ενός καθολικού και δωρεάν κοινωνικού κράτους, την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού των μαζών. Αξεχώριστα με τα παραπάνω, έφερε μια σειρά ατομικών δικαιωμάτων και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων προς όφελος των γυναικών:
- Έδωσε σε όλες τις εργαζόμενες δικαίωμα ψήφου (στην Ιταλία συνέβη το 1946).
- Εξίσωσε νομικά από κάθε άποψη τον άντρα και τη γυναίκα (στην Ιταλία το 1948).
- Απαγόρευσε κάθε διάκριση με βάση το φύλο (στην Ιταλία το 1948).
- Εισήγαγε το διαζύγιο (στην Ιταλία το 1970, με πολλούς περιορισμούς).
- Καθιέρωσε τη μισθολογική ισότητα (στην Ιταλία το 1977, είδαμε προηγουμένως με ποιον τρόπο).
- Εισήγαγε το δικαίωμα στην έκτρωση (στην Ιταλία το 1978, με πολλούς περιορισμούς).
- Δημιούργησε δημόσια και δωρεάν νηπιαγωγεία (στην Ιταλία κάποια σκόρπια και όχι δωρεάν για όλους).
- Δημιούργησε δημόσια πλυντήρια (στην Ιταλία μόνο ιδιωτικά).
- Δημιούργησε δημόσια και δωρεάν σχολεία και πανεπιστήμια, ανοιχτά σε όλες τις γυναίκες (στην Ιταλία δεν ήταν ποτέ εντελώς δωρεάν).
Η σοβιετική Ρωσία εκτός από τη χειραφέτηση των γυναικών, πήρε κάποια μέτρα -για πρώτη φορά παγκοσμίως- για την απελευθέρωση των ομοφυλόφιλων.
Γιατί μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι λαϊκές μάζες δεν καταλαβαίνουν τον Καρλ Μαρξ, αλλά σίγουρα πιάνουν στον αέρα τον Κάρλ Πεντερσόλι, με το καλλιτεχνικό Μπαντ Σπένσερ. Γιατί όσο η αριστερά δεν αντιλαμβάνεται ότι κάποιες φιγούρες υπερβαίνουν το άθροισμα των μίζερων προσωπικών επιλογών τους[vi] και εισχωρούν στο λαϊκό φαντασιακό, δεν έχει καταλάβει τίποτα ούτε από ψυχολογία των μαζών, ούτε από γκραμσιανή πολιτισμική ηγεμονία και αυτο-καταδικαζόμαστε στο ελιτίστικο και ενδοσκοπικό ναυάγιο ή ακόμα χειρότερα στον κυνισμό.[vii]
Το διασκεδαστικό είναι ότι αν και υπέρμαχος του να μιλάμε απλά (εκτός του ότι προσβάλλει εκατομμύρια ανθρώπους θεωρώντας τους ανίκανους να καταλάβουν το Μαρξ και επομένως καταδικασμένους στο «Θα γίνει του Τρινιτά το κάγκελο»),[viii] καταλήγει και αυτός δυσνόητος. Κι όμως, οι επαναστατικές διαδικασίες δεν είναι τόσο πατερναλιστικές. Οι επαναστάτες δεν είναι καθηγητές που διδάσκουν ένα προλεταριάτο «ξύλο απελέκητο».
Ένα πολύ πρόσφορο παράδειγμα είναι η Οκτωβριανή επανάσταση. Δεν είναι μυστικό ότι ο Λένιν κέρδισε μεγάλη συναίνεση μεταξύ των εργατών και των χωρικών με ένα πολύ απλό σύνθημα: «Ψωμί, Ειρήνη και Γη». Πίσω από αυτά τα συνθήματα, που αρθρώθηκαν στο πλαίσιο ενός σύνθετου επαναστατικού σχεδίου, το Μπολσεβίκικο Κόμμα (που μετά από λίγο θα βαπτίζονταν σε κομμουνιστικό) κατάφερε να συγκεντρώσει τη στήριξη εκατομμυρίων ανθρώπων μεταξύ πολυάριθμων λαών που μέχρι πριν λίγο καιρό βρίσκονταν υπό το τσαρικό κνούτο. Μεταξύ αυτού του κόσμου υπήρχαν πολλές δεξιές προκαταλήψεις· μπορεί η μοναρχία να είχε καταστεί αντιδημοφιλής, δεν μπορεί όμως να ισχυριστεί κάποιος ότι ίσχυε το ίδιο και για τη θρησκευτική πίστη, τον αντισημιτισμό, το φαλλοκρατισμό, την ομοφοβία –κάποιες από τις πολλές αντιδραστικές ιδέες που στη Ρωσία έχουν ξαναγίνει της μόδας.
 |
| «Κάτω η σκλαβιά της κουζίνας! Νέα ζωή!» Ε.Σ.Σ.Δ. 1931 |
Για αυτό είναι ιδιαίτερα θαρραλέα και αξιοσημείωτη η εκρηκτική πρόοδος που έλαβε χώρα σε εκείνα τα μέρη, ως συνέπεια του επαναστατικού ξεσπάσματος και της μπολσεβίκικης στρατηγικής. Έχει ήδη αναφερθεί η πρώτη γυναίκα στην ηγεσία του Υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας (στην επαναστατική αργκό: Λαϊκό Κομισαριάτο Κοινωνικής Πρόνοιας), η Αλεξάνδρα Κολοντάι. Η κυβέρνηση Λένιν και το κόμμα του ήταν επίσης γεμάτο εβραίους, όπως ο Τρότσκι, και εκπροσώπους εθνικών μειονοτήτων: Γεωργιανούς, Ουκρανούς, Λιθουανούς κτλ. Ήταν εχθρικοί προς την ορθόδοξη εκκλησία, στερώντας της τα προνόμιά και το ρόλο της ως θρησκεία του κράτους. Οι αντεπαναστατικές αφίσες του εβραίου Τρότσκι μοιάζουν με τα memes που οι απατεώνες της δεξιάς κυκλοφορούν στο Facebook· αυτό δεν αρκούσε στους «Λευκούς» για να κερδίσουν τον εμφύλιο πόλεμο.
Η ιδέα των λαϊκιστών της αριστεράς -σύμφωνα με την οποία πρέπει να υποκύψουμε σε συμβιβασμούς με τις προκαταλήψεις του λαού για να αποφύγουμε τη «διάσπασή» του- βρίσκεται στον αντίποδα μιας στρατηγικής για την ενοποίηση και τη συσπείρωση της εργατικής τάξης. Είναι αυτές ακριβώς οι προκαταλήψεις που χωρίζουν την τάξη. Τη χωρίζουν με γραμμές εθνικές, έμφυλες, «φυλής», πίστης, σεξουαλικού προσανατολισμού. Μία παράδοξη επιχειρηματολογία που επισείεται εναντίον των πολιτικών δικαιωμάτων, είναι ότι αποτελούν περισπασμό από τους κοινωνικούς αγώνες. Και έτσι να είναι (που δεν είναι), θα αποτελούσε έναν ικανό λόγο για να προσπαθήσουμε να τα κατακτήσουμε. Στην πραγματικότητα αυτή η επιχειρηματολογία είναι το φύλλο συκής για να καλύψει μια ύπουλη προσαρμογή σε δεξιές ιδέες.
Όποιος υφίσταται μια ειδική καταπίεση είναι συγκεντρωμένος σε αυτή και βυθισμένος στο πρόβλημα. Αν πρέπει να ξεφύγεις από μια ορδή ομοφοβικών, οπλισμένων με ρόπαλα, έχεις άλλες προτεραιότητες από την ταξική πάλη. Αν η ταξική πάλη σχετιστεί με την ειδική καταπίεσή σου και της δώσει προοπτική αντιμετώπισης, αλλάζει η κουβέντα.
Η Οκτωβριανή επανάσταση στη Ρωσία, παρά τα όριά της, αποτέλεσε κατά πρώτο λόγο μια βαθιά οικονομική-κοινωνική μεταμόρφωση, με την εθνικοποίηση των μέσων παραγωγής υπό τον έλεγχο των εργαζομένων, τη διανομή γης στους αγρότες, τη συγκεντροποίηση του πιστωτικού συστήματος και του εξωτερικού εμπορίου, τη δημιουργία ενός καθολικού και δωρεάν κοινωνικού κράτους, την καταπολέμηση του αναλφαβητισμού των μαζών. Αξεχώριστα με τα παραπάνω, έφερε μια σειρά ατομικών δικαιωμάτων και κοινωνικών μεταρρυθμίσεων προς όφελος των γυναικών:
- Έδωσε σε όλες τις εργαζόμενες δικαίωμα ψήφου (στην Ιταλία συνέβη το 1946).
- Εξίσωσε νομικά από κάθε άποψη τον άντρα και τη γυναίκα (στην Ιταλία το 1948).
- Απαγόρευσε κάθε διάκριση με βάση το φύλο (στην Ιταλία το 1948).
- Εισήγαγε το διαζύγιο (στην Ιταλία το 1970, με πολλούς περιορισμούς).
- Καθιέρωσε τη μισθολογική ισότητα (στην Ιταλία το 1977, είδαμε προηγουμένως με ποιον τρόπο).
- Εισήγαγε το δικαίωμα στην έκτρωση (στην Ιταλία το 1978, με πολλούς περιορισμούς).
- Δημιούργησε δημόσια και δωρεάν νηπιαγωγεία (στην Ιταλία κάποια σκόρπια και όχι δωρεάν για όλους).
- Δημιούργησε δημόσια πλυντήρια (στην Ιταλία μόνο ιδιωτικά).
- Δημιούργησε δημόσια και δωρεάν σχολεία και πανεπιστήμια, ανοιχτά σε όλες τις γυναίκες (στην Ιταλία δεν ήταν ποτέ εντελώς δωρεάν).
 | ||
«Η 8η Μάρτη είναι η μέρα εξέγερσης των εργαζόμενων γυναικών ενάντια στην σκλαβιά της κουζίνας
|
Η σοβιετική Ρωσία εκτός από τη χειραφέτηση των γυναικών, πήρε κάποια μέτρα -για πρώτη φορά παγκοσμίως- για την απελευθέρωση των ομοφυλόφιλων.
Η σοβιετική κυβέρνηση, εξίσωσε αμέσως τα δικαιώματα ανδρών και γυναικών, νομιμοποίησε το διαζύγιο, την έκτρωση και εγκαινίασε μια ενεργητική πολιτική κοινωνικής πρόνοιας, ώστε να προσφέρει την απελευθέρωση από τις οικογενειακές υποχρεώσεις: νηπιαγωγεία, δημόσια εστιατόρια, πλυντήρια, ιατρεία, σινεμά, θέατρα κτλ. Ταυτόχρονα, με την κατάργηση του τσαρικού ποινικού κώδικα, καταργούσε και τις ποινές για τους ομοφυλόφιλους (που με τον τσάρο κινδύνευαν με αυστηρές ποινές κάθειρξης). Η θέση του μπολσεβίκικου κόμματος ήταν ότι οι σεξουαλικές συμπεριφορές άνηκαν στην ιδιωτική σφαίρα, και επομένως δεν χρειάζονταν κυρώσεις και ρυθμίσεις, όσο δεν προκαλούσαν κάποια βλάβη στους άλλους (π.χ. βιαιοπραγίες). Στον ρώσικο επιστημονικό διάλογο, η ομοφυλοφιλία αντιμετωπιζόταν σαν ασθένεια –όπως και σε όλες τις άλλες χώρες– αλλά αυτή η θεώρηση δεν συνεπαγόταν κάποια διάκριση. Μεταξύ των απτών αποδείξεων της συμπεριφοράς της σοβιετικής κυβέρνησης γύρω από το ζήτημα, ξεχωρίζουν η συμμετοχή ενός σοβιετικού απεσταλμένου στο Συνέδριο για τη σεξουαλική μεταρρύθμιση του Χίρσφελντ[ix] και ο ορισμός του Γκεόργκι Τσιτσέριν, ανοιχτά ομοφυλόφιλου, σε Κομισάριο Εξωτερικών Υποθέσεων, το 1918. Μια κατάσταση που, στο πλαίσιο της εποχής, δεν είχε ταίρι.[x]
Ακόμα και ο πολιτικός γάμος συναπτόταν χωρίς ένα πλαίσιο υποχρεώσεων για τον άντρα και τη γυναίκα. Ας ενημερώσουμε όσους θεωρούν ότι ο μαρξισμός έχει κάποια σχέση με τις ορθογώνιες και κιτς φιγούρες του σοσιαλιστικού ρεαλισμού –με τα καδράκια αρμονικής ετεροφυλόφιλης οικογενειακής ζωής–, ότι μεταξύ των μπολσεβίκων κυριαρχούσε η αντίληψη της ριζοσπαστικής ελευθερίας του Ένγκελς, ανοιχτή στον πειραματισμό νέων μορφών συμβίωσης.
Αυτά όμως που θα χάσει οπωσδήποτε η μονογαμία είναι όλα τα χαρακτηριστικά που απόχτησε με την προέλευσή της από τις σχέσεις ιδιοκτησίας, και τα χαρακτηριστικά αυτά είναι πρώτα η κυριαρχία του άντρα, και δεύτερο το αδιάλυτο του γάμου. […] Τι θα προστεθεί όμως; Αυτό θα κριθεί όταν αντρωθεί μια νέα γενιά […]. Όταν θα υπάρχουν αυτοί οι άνθρωποι, θα γράφουν στα παλιά τους τα παπούτσια αυτά που πιστεύουμε σήμερα ότι θα πρέπει να κάνουν, θα φτιάξουν τη δική τους ζωή και τη δική τους αντίστοιχη κοινή γνώμη για τις πράξεις του καθενός και –τελεία και παύλα.[xi]
Αυτοί οι προγραμματικοί προσανατολισμοί των Ρώσων επαναστατών, που τους συμμερίζονταν ευρέως και οι άλλοι επαναστάτες στην Ευρώπη και στον κόσμο εκείνα τα χρόνια, δεν πήγαζαν από κάποια ιδιαίτερη γενναιοδωρία ή ευαισθησία προς τις μειονότητες και τις γυναίκες. Δεν ήταν ελεημοσύνη ή συμβολική δωρεά, όπως οι ροζ ποσοστώσεις στα εκλογικά ψηφοδέλτια. Η σοβιετική Ρωσία που τελούσε υπό το βάρος τεραστίων οικονομικών και στρατιωτικών πιέσεων, με πολυάριθμους αντεπαναστατικούς στρατούς να έχουν εισβάλει –μεταξύ των οποίων και ένα εκστρατευτικό σώμα του Βασιλείου της Ιταλίας-, τον εμφύλιο πόλεμο αμέσως μετά την παγκόσμια σύγκρουση, κατρακύλησε σε μια βαθιά οικονομική κατάρρευση. Δεν ασχολούταν με τις γυναίκες, τους ομοφυλόφιλους, τους εβραίους και τις γλωσσικές μειονότητες επειδή της περίσσευε κάνα ρούβλι για ξόδεμα. Επρόκειτο για θεμελιώδεις ανάγκες στη διαδικασία μετασχηματισμού της κοινωνίας.
 |
| Συνέδριο της Β' Διεθνούς, Κοπεγχάγη, 1910. Η Κολλοντάι κρατάει από το χέρι την Κλάρα Τσέτκιν. Πίσω τους στέκεται η Ρόζα Λούξεμπουργκ. |
*Ο Μάουρο Βανέτι γεννήθηκε το 1979 και ζει στην Παβία της Ιταλίας. Είναι προγραμματιστής. Είναι μέλος της Διεθνούς Μαρξιστικής Τάσης [Tendenza Marxista Internazionale].
Σημειώσεις:
i Περισσότερα για τον «τσακωμό», στο Μάουρο Βανέτι, «Ταξική πάλη» μουρμούρισε το φάντασμα (2ο επεισόδιο), προσβάσιμο εδώ (σ.τ.μ).
ii Aleksandra Kollontai, International Socialist Conferences of Women Workers [1907], στο Alexandra Kollontai: Selected Articles and Speeches, Progress, Μόσχα, 1984.
iii Documento di sintesi – 31o Rapporto Italia, Eurispes, 31/1/2019
iv Niccolò Carradori, “Ho cercato di capire l’Italia aggiungendo persone a caso su Facebook”, στο Vice (on line), 10/2/2016
v Περισσότερα για το ποιόν του Φουζάρο στο Μάουρο Βανέτι, «Ταξική πάλη» μουρμούρισε το φάντασμα, και ιδιαίτερα στην υποσημείωση [i]. Προσβάσιμο εδώ (σ.τ.μ.).
vi Αναφέρεται στην συμπαράταξη του Μπαντ Σπένσερ με τον Μπερλουσκόνι (σ.τ.μ.).
vii Roberto Vallepiano, ο.π., σ. 57.
viii Ελληνικός τίτλος της ταινίας Anche gli angeli mangiano fagioli με τον Μπαντ Σπένσερ, παραγωγής 1973, σε σκηνοθεσία Έντζο Μπαρμπόνι (σ.τ.μ.).
ix Μάκους Χιρσφελντ [Magnus Hirschfeld, 1868-1935]: Γιατρός και σεξολόγος, πρωτοπόρος του ομοφυλοφιλικού και φεμινιστικού κινήματος. Άνηκε στη μετριοπαθή, μεταρρυθμιστική πτέρυγα του SPD. Το 1919 ίδρυσε το Ινστιτούτο για την Σεξουαλική Επιστήμη στο Βερολίνο, το πρώτο οργανωμένο κέντρο επιστημονικής διερεύνησης σεξουαλικών ζητημάτων και ταυτόχρονα ιατρικό και συμβουλευτικό κέντρο. Το 1921 οργάνωσε το «Πρώτο Συνέδριο για τη Σεξουαλική Μεταρρύθμιση», όπου καταξιώμενοι επιστήμονες, άντρες και γυναίκες, εξέφρασαν την αντίθεσή τους στην παρέμβαση του κράτους σε «ηθικά» ζητήματα . Ως εβραίος, ομοφυλόφιλος και αριστερός δέχτηκε πολλές επιθέσεις από αντιδραστικούς. Το 1933 οι ναζί εισέβαλαν και λεηλάτησαν το Ινστιτούτο. Το 1921 οργάνωσε το «Πρώτο Συνέδριο για τη Σεξουαλική Μεταρρύθμιση». Καταξιωμένοι επιστήμονες, άνδρες και γυναίκες, αντάλλαξαν απόψεις και εξέφρασαν στην αντίθεσή τους στην παρέμβαση του κράτους σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με την «ηθική» σφαίρα του ανθρώπου (σ.τ.μ.).
x Alessio Marconi, Lgbt: liberazione, rivoluzione, AC editoriale, Μιλάνο, 2017, σ. 7.
ii Aleksandra Kollontai, International Socialist Conferences of Women Workers [1907], στο Alexandra Kollontai: Selected Articles and Speeches, Progress, Μόσχα, 1984.
iii Documento di sintesi – 31o Rapporto Italia, Eurispes, 31/1/2019
iv Niccolò Carradori, “Ho cercato di capire l’Italia aggiungendo persone a caso su Facebook”, στο Vice (on line), 10/2/2016
v Περισσότερα για το ποιόν του Φουζάρο στο Μάουρο Βανέτι, «Ταξική πάλη» μουρμούρισε το φάντασμα, και ιδιαίτερα στην υποσημείωση [i]. Προσβάσιμο εδώ (σ.τ.μ.).
vi Αναφέρεται στην συμπαράταξη του Μπαντ Σπένσερ με τον Μπερλουσκόνι (σ.τ.μ.).
vii Roberto Vallepiano, ο.π., σ. 57.
viii Ελληνικός τίτλος της ταινίας Anche gli angeli mangiano fagioli με τον Μπαντ Σπένσερ, παραγωγής 1973, σε σκηνοθεσία Έντζο Μπαρμπόνι (σ.τ.μ.).
ix Μάκους Χιρσφελντ [Magnus Hirschfeld, 1868-1935]: Γιατρός και σεξολόγος, πρωτοπόρος του ομοφυλοφιλικού και φεμινιστικού κινήματος. Άνηκε στη μετριοπαθή, μεταρρυθμιστική πτέρυγα του SPD. Το 1919 ίδρυσε το Ινστιτούτο για την Σεξουαλική Επιστήμη στο Βερολίνο, το πρώτο οργανωμένο κέντρο επιστημονικής διερεύνησης σεξουαλικών ζητημάτων και ταυτόχρονα ιατρικό και συμβουλευτικό κέντρο. Το 1921 οργάνωσε το «Πρώτο Συνέδριο για τη Σεξουαλική Μεταρρύθμιση», όπου καταξιώμενοι επιστήμονες, άντρες και γυναίκες, εξέφρασαν την αντίθεσή τους στην παρέμβαση του κράτους σε «ηθικά» ζητήματα . Ως εβραίος, ομοφυλόφιλος και αριστερός δέχτηκε πολλές επιθέσεις από αντιδραστικούς. Το 1933 οι ναζί εισέβαλαν και λεηλάτησαν το Ινστιτούτο. Το 1921 οργάνωσε το «Πρώτο Συνέδριο για τη Σεξουαλική Μεταρρύθμιση». Καταξιωμένοι επιστήμονες, άνδρες και γυναίκες, αντάλλαξαν απόψεις και εξέφρασαν στην αντίθεσή τους στην παρέμβαση του κράτους σε ζητήματα που έχουν να κάνουν με την «ηθική» σφαίρα του ανθρώπου (σ.τ.μ.).
x Alessio Marconi, Lgbt: liberazione, rivoluzione, AC editoriale, Μιλάνο, 2017, σ. 7.
xi Φρίντριχ Ένγκελς, Η καταγωγή της οικογένειας της ατομικής ιδιοκτησίας και του κράτους, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα, 1997, σ. 99-100.
Il diario perduto
Dove si mostra che c’è una storia di liberazioni che a nessuno è tornato comodo raccontarti
I socialisti influenzati dal marxismo hanno sempre lottato per la rimozione di ostacoli all’uguaglianza formale e sostanzia¬le delle donne e di altri settori particolarmente oppressi della classe lavoratrice. Le rivendicazioni sulla parità salariale, che in alcune aree del mondo non è stata oggi raggiunta nemmeno sulla carta (e, come abbiamo visto, non è stata raggiunta nei fatti neppure in Europa), erano già presenti nei programmi dei primi gruppi e partiti socialisti dell’Ottocento. I primi movi¬menti sindacali coinvolsero prestissimo le operaie in scioperi e movimenti di lotta. In Italia, l’organizzazione delle mondine è stata decisiva nello sviluppo del movimento operaio nella Pia¬nura padana.
A inizio Novecento la Seconda internazionale lanciò il congresso internazionale delle donne socialiste. Questo con¬gresso fu riunito la prima volta nel 1907 a Stoccarda, in con¬temporanea al congresso generale dell’Internazionale – pro¬prio quel congresso citato nel secondo capitolo, dove si litigò sull’immigrazione. Bisognerebbe studiare il menù della mensa del congresso; dovevano aver esagerato con le spezie, perché a Stoccarda si litigò su un sacco di altre cose importanti: per esempio si litigò anche sul diritto di voto alle donne.
La delegazione britannica proveniva da organizzazioni di¬verse con orientamenti parzialmente contrapposti. Quelli più radicali erano di un gruppo che si chiamava la Federazione so¬cial democratica, mentre quelli più moderati erano del Partito laburista indipendente e della Società fabiana. I fabiani avevano scelto questo nome in onore di un console e dittatore dell’antica Roma, Fabio Massimo il Temporeggiatore, perché dicevano che per combattere il capitalismo bisogna temporeg¬giare. [i] I fabiani esistono ancora oggi: sono stati tra i principali sponsor di Tony Blair e della sinistra di destra “modernizzatri¬ce” che aveva preso il controllo del Partito laburista negli anni sciagurati della guerra in Iraq.
Sono proprio i delegati “temporeggiatori” inglesi a fare una proposta che invoca la pazienza: in questo caso, però, la pazienza delle donne povere. La posizione dei fabiani era che bisognasse appoggiare la richiesta, avanzata dalle suffragette benestanti, di estendere il diritto di voto in Gran Bretagna alle sole donne abbienti. Avendo già aspettato alcuni millenni ad avere pieni diritti di cittadinanza, di certo non sarebbe pesato alle donne proletarie aspettare ancora qualche decennio...
Si consideri che a quei tempi i liberali difendevano quasi ovunque l’idea del suffragio censitario, cioè basato sulla ric¬chezza: solo nel 1918 la maggioranza dei maschi maggiorenni, composta da quelli privi di proprietà, ottenne il diritto di voto nel Regno Unito. Il suffragio universale era considerato una rivendicazione socialista e rivoluzionaria; nella posizione atten¬dista dei fabiani c’era un evidente adattamento alle posizioni elitarie e antidemocratiche delle donne liberali. Al loro opportunismo rispondono, piuttosto indignati, i delegati tedeschi e le delegate del congresso femminile con una contro risoluzione.
La risoluzione avanzata dai delegati tedeschi aveva due obiettivi: nell’esigere che i partiti socialisti riconoscessero pienamente l’importanza di una lotta pratica per assicurare l’uguaglianza politica delle donne, la risoluzione era anche intesa a tracciare una linea netta tra il femminismo borghese e il movimento proletario delle donne. Ciò ha colpito i socialisti inglesi nel loro punto più vulnerabile. È notorio che molti di loro operino a braccetto con le campionesse borghesi dei diritti delle donne e, nel calore di una lotta talvolta disinteressata in difesa degli interessi delle donne, perdano di vista le distinzioni di classe. [ii]
A parlare qui è Aleksandra Kollontaj, una socialista russa che dieci anni dopo sarebbe passata alla storia come la prima donna nominata ministra in un governo nazionale nell’intera storia dell’umanità, nel governo comunista presieduto da Lenin in seguito alla rivoluzione dell’ottobre 1917. Per fare un confronto la prima donna che ha fatto parte del consiglio dei ministri in Italia è stata Tina Anselmi nel 1976: nel 1917 non era neppure nata.
Le idee espresse in quel dibattito ci sono utili per capire che anche oggi il tema dell’unità dei lavoratori non si affronta ignorando le oppressioni particolari di cui sono vittime alcune sezioni della classe. Se hai la sensazione che chi ti sta di fianco ti stia fregando quasi quanto chi ti sta di fronte, non sarai molto motivato a lottarci assieme. Questo vale anche per gli obiettivi: quali che siano le ingiustizie di cui in quanto donne sono vittime Christine Lagarde ai vertici del Fondo Monetario Internazionale, o Françoise Bettencourt Meyers, l’ereditiera proprietaria del gruppo L’Oréal nonché donna più ricca al mondo, è difficile e forse anche immorale mobilitare masse di lavoratrici a battersi per loro, né si può credere che i diritti per le donne proletarie cadano come briciole dalla tavola imbandita delle donne ricche.
Questo riguarda anche la questione omosessuale. I progres¬sisti borghesi vedono nell’omofobia un semplice caso di intolleranza ignorante, di “paura del diverso”. Anche gli zoppi sono “diversi”, però non esiste la claudicofobia. Cos’avrà di così particolare la diversità omosessuale? Proibire o comunque regolamentare strettamente tutte le deviazioni dal modello di famiglia monogama eterosessuale è un modo per “blindare” i ruoli di genere e quindi perpetuare l’oppressione femminile. Inoltre, come il razzismo o lo sciovinismo nazionale, l’omofobia è un eccellente diversivo per far sentire la maggioranza dei lavoratori parte di un gruppo dominante, che ha potere. Per quanto ciò possa suonare ridicolo, il senso di appartenenza all’orientamen¬to sessuale maggioritario, così come alla maggioranza etnica o religiosa, può fungere da compensazione per l’amara realtà di non far parte della classe dominante. Col diffondersi di diete vegetariane o vegane, addirittura mangiare carne come il 93% della popolazione [iii] è diventato un argomento di orgoglio.
Sui social network i frequenti post “identitari” superkitsch che celebrano il tricolore, la preferenza maschile per ragazze avvenenti, le tradizioni natalizie e i barbecue, invitando chi non è d’accordo ad andarsene al diavolo, sono l’epifenomeno che dimostra l’efficacia di questi meccanismi di gregge.[iv] Lo staff di Salvini, che cura la pubblicazione degli autoscatti ossessivi del ministro mentre mangia un panino, va a passeggio con una fotomodella, fa il presepe, sembra essere consapevole di questo sistema rudimentale per narcotizzare le masse.
L’efficacia di questa tecnica pubblicitaria/propagandistica e, per esser franchi, la possibilità di copiarla veramente a buon mercato, ha spinto una buona fetta di sinistra di destra in quella direzione. Fusaro si fotografa impegnato in cene pantagrue¬liche e c’è chi elabora vere proprie teorie sulla rinascita della sinistra attraverso l’uso strumentale di discorsi da bar.
Perché può darsi che le masse popolari non capiscano Carlo Marx, ma di sicuro intendono benissimo Carlo Pedersoli, in arte Bud Spencer.
Perché finché la sinistra non comprenderà che certe figure trascendono la cifra delle misere scelte individuali per entrare nella fantasia popolare non abbiamo capito nulla né della psicologia delle masse, né dell’egemonia culturale gramsciana e ci autocondanniamo al naufragio elitario ed auto contemplativo o peggio al cinismo. [v]
Il bello è che per fare l’apologia del parlare semplice, oltre a insultare milioni di persone considerate incapaci di compren¬dere Marx e quindi condannate a basarsi su Anche gli angeli mangiano fagioli, finisce pure per risultare astruso. Eppure i processi rivoluzionari non sono così paternalistici. I rivoluzionari non sono gli insegnanti di sostegno di un proletariato tontolone.
Un esempio mica male è la Rivoluzione d’ottobre. Non è un segreto che Lenin ottenne un vasto consenso tra gli operai e i contadini con uno slogan semplice: Pace, terra e pane. Dietro queste parole d’ordine, articolate in un sofisticato piano rivoluzionario, il Partito bolscevico (che da lì a breve si sarebbe ribattezzato Partito comunista) riuscì a raccogliere l’appoggio di milioni di persone presso i numerosi popoli che fino a pochi mesi prima stavano sotto il tallone dello zar. Tra questa gente umile c’erano molti pregiudizi di destra; se la monarchia era diventata impopolare, non si può dire lo stesso delle credenze religiose, dell’antisemitismo, del maschilismo, dell’omofobia – tutte idee reazionarie, tra l’altro, che in Russia sono molto tornate in voga.
Risulta per questo particolarmente coraggioso e notevole l’avanzamento clamoroso che si ebbe in tutti quei terreni come conseguenza dell’impeto rivoluzionario e della strategia bolscevica. Si è già detto della prima donna a capo del Ministero dei servizi sociali (nel gergo rivoluzionario: il Commissariato del popolo ai servizi sociali), Aleksandra Kollontaj. Il governo Lenin e il suo partito erano però anche pieni di ebrei come Trotskij e di esponenti di minoranze etniche: georgiani, ucraini, lituani, ecc. Erano ostili alla chiesa ortodossa che venne spogliata dei suoi privilegi e del ruolo di chiesa di stato. I poster controrivoluzionari su Trotskij ebreo assomigliavano ai memi che i bufalari di destra fanno girare su Facebook; questo non è bastato ai “Bianchi” per vincere la guerra civile.
L’idea dei populisti di sinistra per cui si deve scendere a continui compromessi con i pregiudizi del popolo per evitare di “spaccarlo” è agli antipodi di una strategia per unificare e ri¬omporre la classe lavoratrice. Sono proprio tali pregiudizi, infatti, che dividono la classe. La dividono su linee di nazione, di genere, di “razza”, di credo, di orientamento sessuale. Un’argomentazione paradossale che viene fatta contro i diritti civili è che sono una distrazione dalle lotte sociali. Se anche così fosse (e così non è), sarebbe comunque un motivo sufficiente per cercare di ottenerli! La realtà è che questa argomentazione è una foglia di fico per nascondere un adattamento strisciante alle idee di destra.
Chi subisce un’oppressione specifica è concentrato su di essa e immerso in quel problema. Se devi scappare da un’orda di omofobi armati di spranghe, hai altre priorità che la lotta di classe. Se la lotta di classe entra in relazione con la tua oppressione specifica e le dà una prospettiva di soluzione, il discorso cambia. La Rivoluzione d’ottobre in Russia, nonostante tutti i suoi limiti, fu in primo luogo una profonda trasformazione socio economica, con la nazionalizzazione dei mezzi di produzione sotto il controllo dei lavoratori, la distribuzione delle terre ai contadini, la centralizzazione del sistema creditizio e del commercio estero, la creazione di un sistema di welfare universale e gratuito, l’alfabetizzazione di massa. Senza soluzione di continuità portò anche una serie di diritti individuali e di riforme sociali nell’interesse delle donne:
• Diede a tutte le lavoratrici il diritto di voto (in Italia è avvenuto nel 1946).
• Parificò giuridicamente da ogni punto di vista l’uomo e la donna (in Italia nel 1948).
• Proibì ogni discriminazione sulla base del genere (in Italia nel 1948).
• Introdusse il divorzio (in Italia nel 1970, con molte li¬mitazioni).
• Stabilì la parità salariale (in Italia nel 1977, applicata poi nel modo che abbiamo visto).
• Introdusse il diritto d’aborto (in Italia nel 1978, con molte limitazioni).
• Creò asili pubblici gratuiti (in Italia a macchia di leo¬pardo e non gratuiti per tutti).
• Creò lavanderie pubbliche (in Italia sono private).
• Creò scuole e università pubbliche gratuite aperte alle donne (in Italia non sono mai del tutto gratuite).
La Russia sovietica oltre a emancipare le donne attuò al¬cune tra le prime misure al mondo di liberazione degli omosessuali.
Il governo sovietico parificò immediatamente i diritti del¬la donna a quelli dell’uomo, legalizzò il divorzio, l’aborto e aprì un’intensa politica di servizi sociali per offrire la base economica della liberazione dall’obbligo familiare: asili nido, mense pubbli¬che, lavanderie, ambulatori, cinema, teatri, ecc. Contestualmente, con l’abolizione del codice penale zarista, aboliva anche le pene per gli omosessuali (che sotto lo zar incorrevano in severe pene detentive).
La posizione del partito bolscevico era che i comportamenti sessuali appartenevano alla sfera privata e quindi non dovevano essere sanzionati o regolamentati, purché non arrecassero danno ad altri (in caso ad esempio di violenze). Nel dibattito scientifico russo l’omosessualità era vista ancora come una malattia – come in tutti gli altri paesi – ma a questa considerazione non seguiva alcuna discriminazione. Fra le dimostrazioni concrete dell’atteggiamento del governo sovietico verso la questione, si segnalano la partecipazione di un delegato sovietico al Congresso per la riforma sessuale di Hirschfeld e la nomina di Georgij Chicerin, omosessuale dichiarato, a Commissario per gli Affari Esteri, nel 1918. Una situazione che, nel contesto dell’epoca, non aveva eguali al mondo.[vi]
Lo stesso matrimonio civile era definito senza riferimenti obbligatori a uomo e donna. Con buona pace di chi crede che il marxismo abbia qualcosa a che vedere con le figure squadrate e kitsch del realismo socialista, con i loro quadretti di armoniosa vita domestica eterosessuale, tra i bolscevichi prevaleva la concezione di libertà radicale di Engels, aperta alla sperimentazione di nuovi stili di vita assieme.
Comunque, ciò che verrà indubbiamente a cadere della monogamia saranno tutti i caratteri che le vennero impressi al suo sorgere dai rapporti di proprietà, e cioè, in primo luogo il predo-minio dell’uomo, e in secondo l’indissolubilità. [...] Ma che cosa si aggiungerà? Questo verrà deciso quando sarà maturata una nuova generazione [...]. E quando tali uomini e tali donne esisteranno, non si cureranno affatto di quello che oggi si crede che dovrebbero fare; essi si costruiranno da sé stessi la pro-pria prassi ed una conforme opinione pubblica basandosi sulla prassi di ogni singolo. Punto.[vii]
Questi orientamenti programmatici dei rivoluzionari russi, largamente condivisi dagli altri rivoluzionari europei e mondiali in quegli anni, non nascevano da una particolare generosità o sensibilità verso le minoranze e le donne. Non era un’elemosina o un omaggio simbolico come le quote rosa nelle liste elettorali. La Russia sovietica era sottoposta a enormi pressio¬ni economiche e militari: invasa da numerosi eserciti controrivoluzionari – tra cui una spedizione punitiva del Regno d’Italia –, la guerra civile subito dopo il ritiro dal conflitto mondiale la fece precipitare in un profondo crollo economico. Non si occupava di donne, omosessuali, ebrei e minoranze linguisti¬che perché le avanzava qualche rublo da spendere. Si trattava di esigenze fondamentali del processo di trasformazione della società
i “Our History”, in Fabian Society (on line).
ii Aleksandra Kollontaj, International Socialist Conferences of Women Workers [1907], in Alexandra Kollontai: Selected Articles and Speeches, Progress, Mosca 1984.
iii Documento di sintesi 31o Rapporto Italia, Eurispes, 31 gennaio 2019.
iv Niccolò Carradori, “Ho cercato di capire l’Italia aggiungendo persone a caso su Facebook”, in Vice (on line), 10 febbraio 2016.
v Roberto Vallepiano, Ufficio sinistri. Il buco nero in cui è scomparsa la sinistra, Lecce, 2017, p. 57.
vi Alessio Marconi, Lgbt: liberazione, rivoluzione, AC editoriale, Milano 2017, p. 7.
vii Friedrich Engels, L’origine della famiglia..., cit., pp. 108 109.
Il diario perduto
Dove si mostra che c’è una storia di liberazioni che a nessuno è tornato comodo raccontarti
I socialisti influenzati dal marxismo hanno sempre lottato per la rimozione di ostacoli all’uguaglianza formale e sostanzia¬le delle donne e di altri settori particolarmente oppressi della classe lavoratrice. Le rivendicazioni sulla parità salariale, che in alcune aree del mondo non è stata oggi raggiunta nemmeno sulla carta (e, come abbiamo visto, non è stata raggiunta nei fatti neppure in Europa), erano già presenti nei programmi dei primi gruppi e partiti socialisti dell’Ottocento. I primi movi¬menti sindacali coinvolsero prestissimo le operaie in scioperi e movimenti di lotta. In Italia, l’organizzazione delle mondine è stata decisiva nello sviluppo del movimento operaio nella Pia¬nura padana.
A inizio Novecento la Seconda internazionale lanciò il congresso internazionale delle donne socialiste. Questo con¬gresso fu riunito la prima volta nel 1907 a Stoccarda, in con¬temporanea al congresso generale dell’Internazionale – pro¬prio quel congresso citato nel secondo capitolo, dove si litigò sull’immigrazione. Bisognerebbe studiare il menù della mensa del congresso; dovevano aver esagerato con le spezie, perché a Stoccarda si litigò su un sacco di altre cose importanti: per esempio si litigò anche sul diritto di voto alle donne.
La delegazione britannica proveniva da organizzazioni di¬verse con orientamenti parzialmente contrapposti. Quelli più radicali erano di un gruppo che si chiamava la Federazione so¬cial democratica, mentre quelli più moderati erano del Partito laburista indipendente e della Società fabiana. I fabiani avevano scelto questo nome in onore di un console e dittatore dell’antica Roma, Fabio Massimo il Temporeggiatore, perché dicevano che per combattere il capitalismo bisogna temporeg¬giare. [i] I fabiani esistono ancora oggi: sono stati tra i principali sponsor di Tony Blair e della sinistra di destra “modernizzatri¬ce” che aveva preso il controllo del Partito laburista negli anni sciagurati della guerra in Iraq.
Sono proprio i delegati “temporeggiatori” inglesi a fare una proposta che invoca la pazienza: in questo caso, però, la pazienza delle donne povere. La posizione dei fabiani era che bisognasse appoggiare la richiesta, avanzata dalle suffragette benestanti, di estendere il diritto di voto in Gran Bretagna alle sole donne abbienti. Avendo già aspettato alcuni millenni ad avere pieni diritti di cittadinanza, di certo non sarebbe pesato alle donne proletarie aspettare ancora qualche decennio...
Si consideri che a quei tempi i liberali difendevano quasi ovunque l’idea del suffragio censitario, cioè basato sulla ric¬chezza: solo nel 1918 la maggioranza dei maschi maggiorenni, composta da quelli privi di proprietà, ottenne il diritto di voto nel Regno Unito. Il suffragio universale era considerato una rivendicazione socialista e rivoluzionaria; nella posizione atten¬dista dei fabiani c’era un evidente adattamento alle posizioni elitarie e antidemocratiche delle donne liberali. Al loro opportunismo rispondono, piuttosto indignati, i delegati tedeschi e le delegate del congresso femminile con una contro risoluzione.
La risoluzione avanzata dai delegati tedeschi aveva due obiettivi: nell’esigere che i partiti socialisti riconoscessero pienamente l’importanza di una lotta pratica per assicurare l’uguaglianza politica delle donne, la risoluzione era anche intesa a tracciare una linea netta tra il femminismo borghese e il movimento proletario delle donne. Ciò ha colpito i socialisti inglesi nel loro punto più vulnerabile. È notorio che molti di loro operino a braccetto con le campionesse borghesi dei diritti delle donne e, nel calore di una lotta talvolta disinteressata in difesa degli interessi delle donne, perdano di vista le distinzioni di classe. [ii]
A parlare qui è Aleksandra Kollontaj, una socialista russa che dieci anni dopo sarebbe passata alla storia come la prima donna nominata ministra in un governo nazionale nell’intera storia dell’umanità, nel governo comunista presieduto da Lenin in seguito alla rivoluzione dell’ottobre 1917. Per fare un confronto la prima donna che ha fatto parte del consiglio dei ministri in Italia è stata Tina Anselmi nel 1976: nel 1917 non era neppure nata.
Le idee espresse in quel dibattito ci sono utili per capire che anche oggi il tema dell’unità dei lavoratori non si affronta ignorando le oppressioni particolari di cui sono vittime alcune sezioni della classe. Se hai la sensazione che chi ti sta di fianco ti stia fregando quasi quanto chi ti sta di fronte, non sarai molto motivato a lottarci assieme. Questo vale anche per gli obiettivi: quali che siano le ingiustizie di cui in quanto donne sono vittime Christine Lagarde ai vertici del Fondo Monetario Internazionale, o Françoise Bettencourt Meyers, l’ereditiera proprietaria del gruppo L’Oréal nonché donna più ricca al mondo, è difficile e forse anche immorale mobilitare masse di lavoratrici a battersi per loro, né si può credere che i diritti per le donne proletarie cadano come briciole dalla tavola imbandita delle donne ricche.
Questo riguarda anche la questione omosessuale. I progres¬sisti borghesi vedono nell’omofobia un semplice caso di intolleranza ignorante, di “paura del diverso”. Anche gli zoppi sono “diversi”, però non esiste la claudicofobia. Cos’avrà di così particolare la diversità omosessuale? Proibire o comunque regolamentare strettamente tutte le deviazioni dal modello di famiglia monogama eterosessuale è un modo per “blindare” i ruoli di genere e quindi perpetuare l’oppressione femminile. Inoltre, come il razzismo o lo sciovinismo nazionale, l’omofobia è un eccellente diversivo per far sentire la maggioranza dei lavoratori parte di un gruppo dominante, che ha potere. Per quanto ciò possa suonare ridicolo, il senso di appartenenza all’orientamen¬to sessuale maggioritario, così come alla maggioranza etnica o religiosa, può fungere da compensazione per l’amara realtà di non far parte della classe dominante. Col diffondersi di diete vegetariane o vegane, addirittura mangiare carne come il 93% della popolazione [iii] è diventato un argomento di orgoglio.
Sui social network i frequenti post “identitari” superkitsch che celebrano il tricolore, la preferenza maschile per ragazze avvenenti, le tradizioni natalizie e i barbecue, invitando chi non è d’accordo ad andarsene al diavolo, sono l’epifenomeno che dimostra l’efficacia di questi meccanismi di gregge.[iv] Lo staff di Salvini, che cura la pubblicazione degli autoscatti ossessivi del ministro mentre mangia un panino, va a passeggio con una fotomodella, fa il presepe, sembra essere consapevole di questo sistema rudimentale per narcotizzare le masse.
L’efficacia di questa tecnica pubblicitaria/propagandistica e, per esser franchi, la possibilità di copiarla veramente a buon mercato, ha spinto una buona fetta di sinistra di destra in quella direzione. Fusaro si fotografa impegnato in cene pantagrue¬liche e c’è chi elabora vere proprie teorie sulla rinascita della sinistra attraverso l’uso strumentale di discorsi da bar.
Perché può darsi che le masse popolari non capiscano Carlo Marx, ma di sicuro intendono benissimo Carlo Pedersoli, in arte Bud Spencer.
Perché finché la sinistra non comprenderà che certe figure trascendono la cifra delle misere scelte individuali per entrare nella fantasia popolare non abbiamo capito nulla né della psicologia delle masse, né dell’egemonia culturale gramsciana e ci autocondanniamo al naufragio elitario ed auto contemplativo o peggio al cinismo. [v]
Il bello è che per fare l’apologia del parlare semplice, oltre a insultare milioni di persone considerate incapaci di compren¬dere Marx e quindi condannate a basarsi su Anche gli angeli mangiano fagioli, finisce pure per risultare astruso. Eppure i processi rivoluzionari non sono così paternalistici. I rivoluzionari non sono gli insegnanti di sostegno di un proletariato tontolone.
Un esempio mica male è la Rivoluzione d’ottobre. Non è un segreto che Lenin ottenne un vasto consenso tra gli operai e i contadini con uno slogan semplice: Pace, terra e pane. Dietro queste parole d’ordine, articolate in un sofisticato piano rivoluzionario, il Partito bolscevico (che da lì a breve si sarebbe ribattezzato Partito comunista) riuscì a raccogliere l’appoggio di milioni di persone presso i numerosi popoli che fino a pochi mesi prima stavano sotto il tallone dello zar. Tra questa gente umile c’erano molti pregiudizi di destra; se la monarchia era diventata impopolare, non si può dire lo stesso delle credenze religiose, dell’antisemitismo, del maschilismo, dell’omofobia – tutte idee reazionarie, tra l’altro, che in Russia sono molto tornate in voga.
Risulta per questo particolarmente coraggioso e notevole l’avanzamento clamoroso che si ebbe in tutti quei terreni come conseguenza dell’impeto rivoluzionario e della strategia bolscevica. Si è già detto della prima donna a capo del Ministero dei servizi sociali (nel gergo rivoluzionario: il Commissariato del popolo ai servizi sociali), Aleksandra Kollontaj. Il governo Lenin e il suo partito erano però anche pieni di ebrei come Trotskij e di esponenti di minoranze etniche: georgiani, ucraini, lituani, ecc. Erano ostili alla chiesa ortodossa che venne spogliata dei suoi privilegi e del ruolo di chiesa di stato. I poster controrivoluzionari su Trotskij ebreo assomigliavano ai memi che i bufalari di destra fanno girare su Facebook; questo non è bastato ai “Bianchi” per vincere la guerra civile.
L’idea dei populisti di sinistra per cui si deve scendere a continui compromessi con i pregiudizi del popolo per evitare di “spaccarlo” è agli antipodi di una strategia per unificare e ri¬omporre la classe lavoratrice. Sono proprio tali pregiudizi, infatti, che dividono la classe. La dividono su linee di nazione, di genere, di “razza”, di credo, di orientamento sessuale. Un’argomentazione paradossale che viene fatta contro i diritti civili è che sono una distrazione dalle lotte sociali. Se anche così fosse (e così non è), sarebbe comunque un motivo sufficiente per cercare di ottenerli! La realtà è che questa argomentazione è una foglia di fico per nascondere un adattamento strisciante alle idee di destra.
Chi subisce un’oppressione specifica è concentrato su di essa e immerso in quel problema. Se devi scappare da un’orda di omofobi armati di spranghe, hai altre priorità che la lotta di classe. Se la lotta di classe entra in relazione con la tua oppressione specifica e le dà una prospettiva di soluzione, il discorso cambia. La Rivoluzione d’ottobre in Russia, nonostante tutti i suoi limiti, fu in primo luogo una profonda trasformazione socio economica, con la nazionalizzazione dei mezzi di produzione sotto il controllo dei lavoratori, la distribuzione delle terre ai contadini, la centralizzazione del sistema creditizio e del commercio estero, la creazione di un sistema di welfare universale e gratuito, l’alfabetizzazione di massa. Senza soluzione di continuità portò anche una serie di diritti individuali e di riforme sociali nell’interesse delle donne:
• Diede a tutte le lavoratrici il diritto di voto (in Italia è avvenuto nel 1946).
• Parificò giuridicamente da ogni punto di vista l’uomo e la donna (in Italia nel 1948).
• Proibì ogni discriminazione sulla base del genere (in Italia nel 1948).
• Introdusse il divorzio (in Italia nel 1970, con molte li¬mitazioni).
• Stabilì la parità salariale (in Italia nel 1977, applicata poi nel modo che abbiamo visto).
• Introdusse il diritto d’aborto (in Italia nel 1978, con molte limitazioni).
• Creò asili pubblici gratuiti (in Italia a macchia di leo¬pardo e non gratuiti per tutti).
• Creò lavanderie pubbliche (in Italia sono private).
• Creò scuole e università pubbliche gratuite aperte alle donne (in Italia non sono mai del tutto gratuite).
La Russia sovietica oltre a emancipare le donne attuò al¬cune tra le prime misure al mondo di liberazione degli omosessuali.
Il governo sovietico parificò immediatamente i diritti del¬la donna a quelli dell’uomo, legalizzò il divorzio, l’aborto e aprì un’intensa politica di servizi sociali per offrire la base economica della liberazione dall’obbligo familiare: asili nido, mense pubbli¬che, lavanderie, ambulatori, cinema, teatri, ecc. Contestualmente, con l’abolizione del codice penale zarista, aboliva anche le pene per gli omosessuali (che sotto lo zar incorrevano in severe pene detentive).
La posizione del partito bolscevico era che i comportamenti sessuali appartenevano alla sfera privata e quindi non dovevano essere sanzionati o regolamentati, purché non arrecassero danno ad altri (in caso ad esempio di violenze). Nel dibattito scientifico russo l’omosessualità era vista ancora come una malattia – come in tutti gli altri paesi – ma a questa considerazione non seguiva alcuna discriminazione. Fra le dimostrazioni concrete dell’atteggiamento del governo sovietico verso la questione, si segnalano la partecipazione di un delegato sovietico al Congresso per la riforma sessuale di Hirschfeld e la nomina di Georgij Chicerin, omosessuale dichiarato, a Commissario per gli Affari Esteri, nel 1918. Una situazione che, nel contesto dell’epoca, non aveva eguali al mondo.[vi]
Lo stesso matrimonio civile era definito senza riferimenti obbligatori a uomo e donna. Con buona pace di chi crede che il marxismo abbia qualcosa a che vedere con le figure squadrate e kitsch del realismo socialista, con i loro quadretti di armoniosa vita domestica eterosessuale, tra i bolscevichi prevaleva la concezione di libertà radicale di Engels, aperta alla sperimentazione di nuovi stili di vita assieme.
Comunque, ciò che verrà indubbiamente a cadere della monogamia saranno tutti i caratteri che le vennero impressi al suo sorgere dai rapporti di proprietà, e cioè, in primo luogo il predo-minio dell’uomo, e in secondo l’indissolubilità. [...] Ma che cosa si aggiungerà? Questo verrà deciso quando sarà maturata una nuova generazione [...]. E quando tali uomini e tali donne esisteranno, non si cureranno affatto di quello che oggi si crede che dovrebbero fare; essi si costruiranno da sé stessi la pro-pria prassi ed una conforme opinione pubblica basandosi sulla prassi di ogni singolo. Punto.[vii]
Questi orientamenti programmatici dei rivoluzionari russi, largamente condivisi dagli altri rivoluzionari europei e mondiali in quegli anni, non nascevano da una particolare generosità o sensibilità verso le minoranze e le donne. Non era un’elemosina o un omaggio simbolico come le quote rosa nelle liste elettorali. La Russia sovietica era sottoposta a enormi pressio¬ni economiche e militari: invasa da numerosi eserciti controrivoluzionari – tra cui una spedizione punitiva del Regno d’Italia –, la guerra civile subito dopo il ritiro dal conflitto mondiale la fece precipitare in un profondo crollo economico. Non si occupava di donne, omosessuali, ebrei e minoranze linguisti¬che perché le avanzava qualche rublo da spendere. Si trattava di esigenze fondamentali del processo di trasformazione della società
i “Our History”, in Fabian Society (on line).
ii Aleksandra Kollontaj, International Socialist Conferences of Women Workers [1907], in Alexandra Kollontai: Selected Articles and Speeches, Progress, Mosca 1984.
iii Documento di sintesi 31o Rapporto Italia, Eurispes, 31 gennaio 2019.
iv Niccolò Carradori, “Ho cercato di capire l’Italia aggiungendo persone a caso su Facebook”, in Vice (on line), 10 febbraio 2016.
v Roberto Vallepiano, Ufficio sinistri. Il buco nero in cui è scomparsa la sinistra, Lecce, 2017, p. 57.
vi Alessio Marconi, Lgbt: liberazione, rivoluzione, AC editoriale, Milano 2017, p. 7.
vii Friedrich Engels, L’origine della famiglia..., cit., pp. 108 109.
Παρά πολύ ενδιαφέρον!
ΑπάντησηΔιαγραφή