Ο Μεγάλος Πόλεμος μέσα από τα μάτια των ζώων [Uno sguardo animale sulla Grande Guerra]

του Αλμπέρτο Προυνέτι [Alberto Prunetti]

[Πρόκειται για ένα κεφάλαιο από το βιβλίο PCSP/Piccola ControStoria Popolare, εκδ. Alegre, Ρώμη, 2015, του πολύ καλού Ιταλού συγγραφέα Αλμπέρτο Προυνέτι. Ευχαριστώ πολύ τον συγγραφέα που μου έδωσε χωρίς δεύτερη σκέψη την άδεια να δημοσιεύσω τη μετάφραση, και γενικά για τη βοήθεια του. Επίσης, ευχαριστώ τον Γιάννη Βογιατζή που επιμελήθηκε το κείμενο, τη Σίλβια και τους "Φραντσέσκους" για τη βοήθειά της. Πρόσθεσα τις φωτογραφίες που περιγράφονται στο κείμενο, από τη συλλογή "Πόλεμος στον πόλεμο" του Γερμανού αντιμιλιταριστή Ερνστ Φρίντριχ που προσπάθησε να αποτυπώσει και να διαδώσει τη φρίκη του πολέμου. Ο πίνακας του Γκέοργκ Γκρος "Η έκλειψη του ήλιου" αποτελεί ένα σχόλιο του καλλιτέχνη για τον Μεγάλο Πόλεμο.

*Η μετάφραση, που εγκαινιάζει και το blog, αφιερώνεται σε έναν μοναδικό φίλο και σύντροφο, λάτρη των αλόγων και αμετανόητο διεθνιστή-αντιμιλιταριστή, που έφυγε πριν λίγο καιρό μετανάστης στη Γερμανία.

Si tratta del capitolo "Uno sguardo animale sulla Grande Guerra" del libro PCSP/Piccola ControStoria Popolare, edizioni Alegre, Roma, 2015 di un bravissimo scrittore italiano, Alberto Prunetti. Propongo a tutti gli amici e le amiche italiane o italofone di leggere i suoi libri.

Vorrei ringraziare Alberto e le edizioni Alegre per avermi dato, senza esitazioni, il permesso di pubblicarlo in Greco. Ringrazio anche Giannis Vogiatzis che ha curato il testo, Silvia e i "Franceschi" per il loro aiuto. Ho aggiunto le foto che Alberto descrive nel testo, dalla collezione "Guerra alla guerra" dell’antimilitarista tedesco Ernst Friedrich che voleva documentare e dimostrare l'orrore della guerra. L'opera "Eclissi di sole” è un commento di George Grosz sulla Grande Guerra.

*Questa traduzione che inaugura il blog, si dedica a un amico e compagno speciale che è partito come emigrante in Germania, un convinto antimilitarista che adora i cavalli.]

Γκέοργκ Γκρός, Η έκλειψη του ήλιου, 1926

    

    Υπάρχουν εκατομμύρια λησμονημένοι νεκροί, θύματα του Μεγάλου Πολέμου που αντίθετα από τους Μαρκετίνι και Ματζιόρι[i] δεν είχαν δυνατότητα να λιποτακτήσουν. Ήταν και αυτά από τη Μαρέμα[ii] και σκοτώθηκαν κατά τις εφόδους στις εχθρικές γραμμές· τα κόκαλά τους έμειναν να ξασπρίζουν στον ήλιο, παγιδευμένα στα συρματοπλέγματα των χαρακωμάτων, σωριασμένα καταγής, να κείτονται στη λάσπη, με τις μύγες να εφορμούν στα ισχνά κορμιά τους.

      Δεν ήταν ούτε αξιωματικοί ούτε φαντάροι. Δεν είχαν δυο πόδια, αλλά τέσσερα. Ήταν τετράποδα, τα περισσότερα άλογα της Μαρέμας. Άλογα που υπάκουαν, για κακή τους τύχη, στις βουρδουλιές, στις καμτσικιές, στα σκισίματα από τα χαλινάρια, στις σπιρουνιές που τα έσπρωχναν προς το εχθρικό μολύβι. Εξοντώθηκαν κατά χιλιάδες στη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Εκτράφηκαν στη Μαρέμα, εκπαιδεύτηκαν στο ποδάρι στις στρατιωτικές εγκαταστάσεις της Πίζας και του Γκροσέτο, «τιθασεύτηκαν» όπως-όπως με τη μέθοδο του λιβορνέζου Φεντερίκο Καπρίλι, την πιο αποτελεσματική για να καβαλικευτούν από χωρικούς που ήταν συνηθισμένοι περισσότερο στο σκάψιμο παρά στο καβαλίκεμα. Μια μηχανική και απλοϊκή μέθοδος, που αποδεικνύονταν αποτελεσματική στις συνθήκες του πολέμου και διαδίδονταν σε όλο τον κόσμο. Τετράποδα που μεταβλήθηκαν σε υλικό πολέμου, σ’ έναν πόλεμο στον οποίο –στην πραγματικότητα– το ιππικό δεν μέτραγε πλέον καθόλου: ένας πόλεμος χαρακωμάτων, ένας πόλεμος χημικών αερίων και λάσπης και ασθενειών και συρματοπλεγμάτων και χειροβομβίδων και εφόδων· και όλα αυτά, για να καταλήξεις σφαγμένος από κάποια ξιφολόγχη. Αλλά η εκμηχάνιση ήταν ακόμα στα σπάργανα και έτσι τα άλογα εξακολουθούσαν να είναι χρήσιμα. Τα άλογα της Μαρέμας με τα γερά μηροκνήμια και το κυρτό προφίλ, το ορφνό ή μαύρο τρίχωμα κουβάλαγαν τις προμήθειες, έσερναν τα μυδράλια και τα πολεμοφόδια μεταφέροντας πεταλάκι-πεταλάκι τα φορτία του πυροβολικού στον γυμνό βράχο του Κάρσο.

      Η πολεμική ιστορία του αλόγου της Μαρέμας, που επιλέχτηκε μαζί με της Σαρδηνίας για να αποτελέσουν τα άλογα του ιταλικού στρατού, αρχίζει πριν από την Ενοποίηση[iii]. Πολλοί, στη διάρκεια των ευρωπαϊκών πολέμων, συνειδητοποίησαν ότι τα άλογα που προέρχονταν από τα εδάφη του Μεγάλου Δουκάτου της Τοσκάνης, τα κατάφερναν καλύτερα από άλλα στ’ αγιάζι. Ανάμεσά τους, ξεχώριζαν της Μαρέμας που προέρχονταν από κτήματα του Σαν Σοσόρε στην Πίζα, που είχαν δείξει δείγματα μεγάλης ενεργητικότητας στον πόλεμο της Κριμαίας. Γι’ αυτό, με την ενοποίηση, ο στρατός αύξησε τις αγορές αλόγων της Μαρέμας, που τα προμηθεύονταν από τους φεουδάρχες του Γκροσέτο και από τους οικισμούς της περιοχής της Πίζας. Τα άλογα των γελαδάρηδων,[iv] αφού πολέμησαν για τους Σαβόια [v], έπρεπε να πάνε να καταπνίξουν τη ληστεία στις νότιες επαρχίες. Και εκεί, υποχρεώθηκαν να αναλάβουν καθήκοντα όχι και τόσο ευγενή. Με το που μεταβλήθηκαν σε υλικό πολέμου, πέρασαν από την ελευθερία των λιβαδιών του Γκροσέτο στο σανό των βασιλικών στάβλων. Αναμείχθηκαν στη συνέχεια με καθαρόαιμα εγγλέζικα και το 1870 δημιουργήθηκε η Μονάδα Εκτροφής Αλόγων έξι χιλιόμετρα μακριά από το Γκροσέτο, ικανοποιώντας το αίτημα των Ρικασόλι[vi] για την υποστήριξη της εκτροφής ίππων της Μαρέμας. Η Ιππική Μονάδα της Πίζας είχε ιδρυθεί λίγα χρόνια πριν, το 1861, και αμέσως υπήχθη στο Υπουργείο Πολέμου. Έτσι, το 1861, το Γκροσέτο ήταν, μετά το Σάσαρι, ο τόπος με τα πιο πολλά άλογα στο Βασίλειο. Και ο στρατός, με τις δύο μονάδες στην Τοσκάνη, έγινε σύντομα ο μοναδικός αγοραστής τετραπόδων της Μαρέμας. Όμως, τα μαρεμάνικα δεν ήταν άλογα κούρσας, ήταν άλογα εργασίας. Και η δουλειά τους, πλέον, δεν ήταν ο έλεγχος των κοπαδιών βοοειδών, αλλά ο πόλεμος. Ενώ οι χωρικοί άφηναν τη γη ακαλλιέργητη, αναγκασμένοι να καταταχτούν επί ποινή θανάτου στον στρατό, τα άλογα εγκατέλειψαν τους κατάφυτους με μεσογειακούς θάμνους λόφους, ξέχασαν τη γεύση του αρμυρικιού, το άρωμα της μυρτιάς και των ρεικιών, το ποδοβολητό των κοπαδιών και το βάρος της μαρεμάνικης σέλας πάνω στην οποία ο γελαδάρης περνούσε αμέτρητες ώρες, μετακινώντας τα κοπάδια από τον έναν βοσκότοπο στον άλλο. Έγιναν πολεμικά άλογα. Άλογα για βομβαρδισμό, για μακέλεμα, θυσιασμένα στο βωμό μιας βίας που δεν κατανοούσαν. Μια τραγική μοίρα, που οι άνθρωποι αποφάσισαν και επέβαλαν, εκτός από τα άλογα, και σε άλλα ζώα που χρησίμευαν στο «πεδίο της ατιμίας»: ταχυδρομικά περιστέρια, σκυλιά, γαϊδούρια.

     Ζωντανά που με τους ανθρώπους που τα οδηγούσαν στον θάνατο μοιράστηκαν τον δηλητηριασμένο από το αέριο μουστάρδας[vii] αέρα, αντιστάθηκαν φορώντας κι αυτά αντιασφυξιογόνες μάσκες και στη συνέχεια πέθαναν, κατά εκατοντάδες χιλιάδες. Αναζητήστε τα στο εκπληκτικό (και ενίοτε φρικιαστικό) λεύκωμα πολεμικής εικονογραφίας, το Πόλεμος στον πόλεμο του γερμανού αναρχικού και πασιφιστή Ερνστ Φρίντριχ [Ernst Friedrich]. Περιδιαβαίνοντας τη φωτογραφική συλλογή, μεταξύ τρόμου και ματαιότητας, εκτός από τα χαρακώματα και τα παραμορφωμένα κορμιά, θα δείτε σκελετούς ανθρώπων και αλόγων, «μαζί μέχρι και την τελευταία τους πνοή», με τα αγριόσκυλα να ερίζουν ένα γύρω για τη λεία. Θα δείτε «ηρωικά άλογα» στη σειρά, πεσμένα καταγής, λες και εκτελέστηκαν. Ένα κατεστραμμένο κάρο, διαλυμένο όσο και το τετράποδο που το έσερνε. 

     
Και στο τέλος, μια σπαρακτική εικόνα: ένα «άλογο παγιδευμένο στο συρματόπλεγμα», με το τεντωμένο κορμί σε αποσύνθεση ακόμα να σφαδάζει μαρτυρικά. Στο πλάι, μια άλλη εικόνα που απεικονίζει κάτι παρόμοιο, αυτή τη φορά όμως τα κορμιά είναι ανθρώπινα: αναγκάστηκαν να ριχτούν στο συρματόπλεγμα –ενάντια στα άλογα της Φρισίας[viii]– είτε από σεβασμό στις διαταγές είτε για να αποφύγουν τα περίστροφα των αξιωματικών, των παιδιών των καλών οικογενειών, που φώναζαν «έφοδος», αλλά μετά έμεναν πίσω, στην ασφάλεια των χαρακωμάτων.

    
    Τα ανθρώπινα πρόσωπα που απεικονίζονται στις φωτογραφίες του Ερνστ Φρίντριχ ή στις πολεμικές καρικατούρες του Γκέοργκ Γκρος, ραμμένα και συναρμολογημένα με νυστέρι και κλωστή, λες και πρόκειται για κυβιστικά έργα της πρωτοπορίας εκείνων των χρόνων, προκαλούν τρόμο. Αλλά ποιος μπορεί να μας μεταφέρει το σπαρακτικό χλιμίντρισμα, τους λυγμούς των σμπαραλιασμένων στα συρματοπλέγματα ζωντανών, σε έναν πόλεμο για τον οποίο ούτε ευθύνονταν ούτε επέλεξαν ούτε και καταλάβαιναν; Ποιος θα μας διηγηθεί την ιστορία από τη σκοπιά αυτών των δολοφονημένων, σφαγμένων, δηλητηριασμένων, σμπαραλιασμένων και ακρωτηριασμένων ζώων; Κι αυτά, όμως, σκοτώθηκαν· τα άλογα (αλλά και τα μουλάρια και γαϊδούρια) της Μαρέμας και της Σαρδηνίας. Από την άλλη πλευρά του χαρακώματος, ας θυμηθούμε τα εκπληκτικά αβελινέζ ή αλλιώς χάφλινγκερ,  με τις ξανθιές χαίτες· κι αυτά έπεσαν στο όνομα του μίσους και των συμφερόντων των ισχυρών, θυσιάστηκαν στον βωμό της πολεμικής αποτελεσματικότητας και του μίσους προς τον εχθρό.

    Μετά από όλα αυτά, «ευπειθώς αναφέρω», όπως θα έλεγε και ο καλός στρατιώτης Σβέικ –ο ανόητος που διηγείται την ανοησία του πολέμου, δημιούργημα της καυστικής πένας του Τσέχου Γιάροσλαβ Χάσεκ– ότι ο πόλεμος είναι καταστροφή, μια (απ)ανθρώπινη γενοκτονία. Ένας πόλεμος των ανθρώπων εναντίον όλων των ειδών, εναντίον κάθε έμβιου όντος, με δυο ή με τέσσερα πόδια. Ας τον θυμόμαστε λοιπόν, για να μην τον ξεχνάμε, για να μην τον δοξάζουμε. Ας τον θυμόμαστε για να τιμούμε τους λιποτάκτες και όχι τους στρατηγούς. Τους φαντάρους και όχι τους αξιωματικούς. Τα άλογα και όχι τους ήρωες.

    Και αν θέλουμε να θυμόμαστε κάποιους ανθρώπους με συναισθήματα «ανθρώπινα», ας θυμόμαστε ότι ενώ οι πρωτοφασίστες το 1919 υμνούσαν τον όμορφο θάνατο, το αντρικό θάρρος και το μίσος προς τους «αυστριακόφιλους», οι επαναστάτες της Φολόνικα, [x] από την πλευρά τους, συγκέντρωναν χρήματα για να βοηθήσουν τα ορφανά των αυστριακών νεκρών φαντάρων.

σημειώσεις του μεταφραστή:

[i] Ντομένικο Μαρκετίνι [Domenico Marchettini], Τζουζέπε Ματζιόρι [Giuseppe Maggiori]: επαναστάτες διεθνιστές των αρχών του 20ου αιώνα από την περιοχή της Μαρέμας. Λιποτάκτησαν κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, σχηματίζοντας ένοπλη ομάδα, που επιβίωσε λόγω της αλληλεγγύης των κατοίκων στα δάση και στα βουνά της περιοχής. Αντιστάθηκαν ένοπλα στην άνοδο του φασισμού και για αυτό ήταν καταζητούμενοι σε όλη τη διάρκεια της φασιστικής κυριαρχίας. Κατάφεραν να διαφύγουν στο εξωτερικό όπου χάθηκαν τα ίχνη τους.

[ii] Περιοχή της δυτικής Ιταλίας που μοιράζεται στις επαρχίες του Λάτσιο και της Τοσκάνης. Έχει πολύ ισχυρές παραδόσεις στο εργατικό, αγροτικό και αντιπολεμικό κίνημα. 

[iii] Φεντερίκο Καπρίλι [Federico Caprilli, 1868-1907]: Ιταλός, λοχαγός του Ιππικού. Μετά από πολλές μελέτες εισηγήθηκε τη Φυσική τεχνική ιππασίας που βασίζεται στην αρχή κατά την οποία πρέπει να εξασφαλίζεται η όσο το δυνατόν πιο φυσική στάση και κίνηση του αλόγου. Σημαντικό ρόλο σε αυτό παίζει η θέση του αναβάτη. Συγχρόνως, κατά μία έννοια «εκλαΐκευσε» την ιππασία, αφού η μέθοδος εκπαίδευσης που ανέπτυξε απευθύνονταν και σε ανθρώπους που δεν είχαν ούτε πείρα με τα άλογα ούτε πόρους και μέσα. Για αυτό αποδείχτηκε πολύτιμη για τους στρατούς ανά τον κόσμο, ειδικά σε συνθήκες πολέμου. Βέβαια, η αξία του λοχαγού και της ριζοσπαστικής μεθόδου του δεν αναγνωρίστηκαν αμέσως· βλέπετε, ο λοχαγός μας προέκυψε και ερωτύλος, ούτε γάτα θηλυκιά της αριστοκρατικής κοινωνίας δεν είχε αφήσει ήσυχη. Οι ευγενείς δεν εκτίμησαν την πολύπλευρη εκπαίδευση που πρόσφερε στις γυναίκες και στις θυγατέρες του και φρόντισαν να φυλάξουν τα επιδέξια οπίσθιά τους, ρίχνοντάς του δυσμενή μετάθεση για νότια Ιταλία. Όμως, επειδή το καλό της πατρίδας και το αξιόμαχου του στρατού είναι πάνω από τα κέρατα του καθεμιανού, σύντομα επέστρεψε σε κρίσιμο πόστο στον Βασιλικό Στρατό. Μία ένδειξη του παγκόσμιου κύρους του είναι και το γεγονός ότι ο Καπρίλι ήταν αυτός που έδωσε στο ολυμπιακό άθλημα της Ιππικής Δεξιοτεχνίας τη σύγχρονη μορφή του.    

[iv] Ιταλική Ενοποίηση ή Παλιγγενεσία [Risorgimento] ονομάζεται η ιστορική διαδικασία που οδήγησε στην ένωση των διάφορων ανεξάρτητων βασιλείων της Ιταλίας και στην ανακήρυξη του Βασιλείου της Ιταλία στις 17 Μάρτη 1861.

[v] Η Μαρέμα έχει μεγάλη κτηνοτροφική παράδοση. Ακόμα και σήμερα επιβιώνει η φιγούρα του γελαδάρη [buttero], το αντίστοιχο του αμερικανού κάου-μπόυ. Σ’αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό και η ιδιαίτερη «ιππική κουλτούρα» των κατοίκων της περιοχής.

[vi] Ο Βασιλικός Οίκος της Ιταλίας.

[vii] Αριστοκρατική οικογένεια της Φλωρεντίας

[viii] Πρόκειται για το αέριο υπερίτης, ονομάστηκε «αέριο της μουστάρδας» λόγω της χαρακτηριστικής οσμής του καστανοκίτρινου υγρού που απέφερε μία μέθοδος παραγωγής του. Χρησιμοποιήθηκε το 1917, στην μάχη κοντά στην περιοχή του Υπρ του Βελγίου. Έχει χαρακτηριστεί ως ο βασιλιάς των πολεμικών αερίων καθώς προκάλεσε τους περισσότερους θανάτους από οποιαδήποτε άλλη χημική ουσία. Στην περίπτωση του Αδόλφου Χίτλερ έκανε μισή δουλειά: το κακό σκυλί, μετά από κάποιους μήνες στο νοσοκομείο λόγω της προσβολής του από το αέριο, ανάρρωσε και ψόφο δεν είχε.

[ix] Μεταλλική ή ξύλινη κατασκευή σαν τρίποδας, που μαζί με το συρματόπλεγμα εμπόδιζαν την προέλαση του ιππικού. Ονομάστηκαν έτσι γιατί πρωτοχρησιμοποιήθηκαν στην περιοχή της Φρισίας, στις Κάτω Χώρες, τον 16ο αιώνα, στην υπεράσπιση της πόλης Γκρόνινγκεν από τους εφόδους του ισπανικού ιππικού. Με την εξέλιξη τους χρησιμοποιήθηκαν και για την παρεμπόδιση των αρμάτων μάχης, και στα ελληνικά συναντώνται με τον όρο «αντιαρματικά κωλύματα».

 

[x] Πόλη της Ιταλίας στην περιοχή της Τοσκάνης.