Ο Πρίμο Λέβι και το ανέκδοτο γράμμα: η εξήγηση του ολοκαυτώματος σε ένα παιδί. Της Μόνικας Περοζίνο. [Primo Levi e la lettera inedita: l'Olocausto spiegato a una bambina.  Monica Perosino.]

[Η Ερυθρά Γαζέτα φιλοξενεί ένα ανέκδοτο γράμμα του Πρίμο Λέβι στο οποίο προσπαθεί να απαντήσει στην αφοπλιστική ερώτηση ενός παιδιού, «γιατί συνέβη όλο αυτό, ήταν οι Γερμανοί κακοί;» Ο συγγραφέας προτιμά τον όρο «ηθελημένη άγνοια» που μας βοηθάει να προσεγγίσουμε όψεις τόσο του παρελθόντος όσο και του παρόντος, μακριά από απλουστεύσεις και εύκολες απαντήσεις. Η δημοσίευση αφιερώνεται σε «αυτούς που βούλιαξαν και αυτούς που σώθηκαν» από το ναζιστικό έγκλημα. Επίσης, σε ένα μεγάλο συγγραφέα που στιγμή δεν σνόμπαρε ένα παιδάκι, σε ένα παιδί που στα έντεκά του χρόνια είχε διαβάσει Λέβι και δεν δίστασε να επικοινωνήσει μαζί του, και σε μια δασκάλα που σε προτεινόμενη λίστα ανάγνωσης προς παιδιά είχε συμπεριλάβει το «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος»· κι εγώ θα ήθελα να την είχα δασκάλα. Ευχαριστώ θερμά την Μόνικα Περοζίνο που μου έδωσε τη δυνατότητα να μεταφράσω και να δημοσιεύσω το άρθρο της στη La Stampa. Επίσης, ευχαριστώ τον Ματέο Μαστραγκοστίνο δημιουργό του κόμικ "Primo Levi" και τις εκδόσεις "BeccoGiallo" που μου επέτρεψαν να συνοδέυσω το κείμενο με κάποια σχέδια απο το κόμικ. Τέλος, για ακόμα μια φορά ευχαριστώ τους Μιχάλη Καλαμαρά και Αλμπέρτο Προυνέτι για τη βοήθειά τους.

Το πρωτότυπο άρθρο, εδώ.
La Gazzetta Rossa ospita una lettera inedita di Primo Levi con cui lo scrittore prova a dare una risposta alla domanda diretta di un bambino: perché è successo tutto questo? I tedeschi sono cattivi? Nella sua breve risposta lo scrittore sceglie di parlare di “ignoranza volontaria”, un termine secondo me molto più adatto per l’approccio del passato e del presente di tante risposte facili e semplicistiche. Questo numero della Gazzetta è dedicato “ai sommersi e i salvati” dei crimini nazisti; a un grande scrittore che ha mostrato così grande rispetto per un bambino; a un bambino che a soli 11 anni aveva letto il libro “Se questo è un uomo” e non ha esitato a scrivere a uno scrittore di fama internazionale; e a una professoressa che aveva stilato una lista da leggere per i bambini che includeva Primo Levi. Vorrei che fosse stata anche la mia maestra.
Ringrazio di cuore Monica Perosino per avermi datto il permesso di pubblicare il suo testo e La Stampa.
Ringrazio anche Matteo Mastragostino, autore del graphic novel "Primo Levi" e le edizioni "BeccoGiallo" per avermi permesso di accompagnare il testo con tavole del libro. Inoltre, ringrazio Michalis Kalamaras e Alberto Prunetti per tutto il loro aiuto.

Il testo originale, qui.]

Τον είχα ρωτήσει: πώς μπορούσαν να είναι τόσο κακοί;
Ήμουν 11 χρονών, το 1983, και μόλις είχα τελειώσει το διάβασμα του «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος». Το είχα διαβάσει στη διάρκεια των χριστουγεννιάτικων διακοπών και το ξαναδιάβασα λίγες μέρες μετά τα Φώτα. Αλλά παρέμεναν ερωτήσεις χωρίς απάντηση: υπάρχει η αχρειότητα;

Το «Εάν αυτό είναι άνθρωπος» ήταν στη λίστα των βιβλίων που έφτιαξε η φιλόλογος, η Μαρία Μάτσα Γκιλιένο. Ούτε αυτή, που πάντα είχε τις σωστές απαντήσεις και ερωτήσεις, μπορούσε να απαντήσει στο ερώτημα. Έτσι, ωθούμενη από την αφοπλιστική λογική μιας εντεκάχρονης, μου φάνηκε προφανές να απευθυνθώ στην πηγή. Έψαξα τη διεύθυνση του Πρίμο Λέβι στον τηλεφωνικό κατάλογο για να απευθυνθώ απευθείας σε αυτόν: Γιατί κανένας δεν έκανε κάτι για να σταματήσει την εξόντωση; Ήταν κακοί οι Γερμανοί;

Ούτε για μια στιγμή δεν σκέφτηκα ότι έγραφα σε έναν συγγραφέα παγκόσμιας φήμης. Για μένα ήταν «απλά» ο Πρίμο Λέβι και το βιβλίο του ήταν λίγο και δικό μου. Το να του ζητήσω εξηγήσεις μου φάνηκε το πιο φυσικό πράγμα στον κόσμο. Αυτός σίγουρα θα ήξερε. Διάλεξα το αγαπημένο μου χαρτί αλληλογραφίας, γεμάτο λουλούδια και αρκουδάκια, και έγραψα μια σελιδούλα με κοντόχοντρα γράμματα. Με την ευκαιρία, τον προσκάλεσα και στο σχολείο μου. 

Η απάντηση έφτασε στις 25 Απρίλη,  και τότε δεν αντιλήφθηκα αμέσως τη σύμπτωση* σε όλο της το εύρος. Η έννοια της «ηθελημένης άγνοιας» δεν ήταν η απάντηση που περίμενα. Εγώ ήθελα να ξέρω αν υπάρχει το κακό. Σταμάτησα να διαβάζω και να ξαναδιαβάζω το γράμμα τρία χρόνια μετά, στις 11 Απρίλη 1987, όταν βρήκαν το κορμί του Πρίμο Λέβι στο κενό του κλιμακοστασίου. Το γράμμα κατέληξε σε ένα συρτάρι, μαζί με άλλα. Τώρα, 32 χρόνια μετά,
ξαναεμφανίστηκε πάλι στη διάρκεια μιας μετακόμισης.
 

25/4/83
Αγαπητή Μόνικα,
η ερώτηση που μου θέτεις, για τη σκληρότητα των Γερμανών, έχει βάλει σε μεγάλους μπελάδες τους ιστορικούς. Κατά τη γνώμη μου, θα ήταν παράλογο να κατηγορήσεις όλους τους Γερμανούς της εποχής· και είναι ακόμα πιο παράλογο να συμπεριλάβεις στην κατηγορία τους σημερινούς Γερμανούς. Είναι όμως βέβαιο ότι μια μεγάλη πλειοψηφία του γερμανικού λαού αποδέχτηκε το Χίτλερ, τον ψήφισε, τον ενέκρινε και τον χειροκρότησε, όσο σημείωνε πολιτικές και στρατιωτικές επιτυχίες· παρ’όλα αυτά, πολλοί Γερμανοί άμεσα ή έμμεσα, θα πρέπει να ήξεραν τι συνέβαινε, όχι μόνο στα Λάγκερ,** αλλά σε όλα τα κατεχόμενα εδάφη, και κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη. Για αυτό, περισσότερο από σκληρότητα, θα κατηγορούσα τους Γερμανούς της εποχής για εγωισμό, αδιαφορία και κυρίως για ηθελημένη άγνοια, γιατί όποιος πραγματικά ήθελε να γνωρίζει την αλήθεια μπορούσε να τη γνωρίζει, και να τη γνωστοποιήσει, ακόμα και χωρίς ιδιαίτερους κινδύνους. Το πιο άσχημο πράγμα που είδα στο Λάγκερ  νομίζω ότι ήταν ακριβώς η επιλογή που περιέγραψα στο βιβλίο που γνωρίζεις.
Σε ευχαριστώ που μου έγραψες και για την πρόσκληση να έρθω να στο σχολείο σου, αλλά αυτή την περίοδο είμαι πολύ απασχολημένος και μου είναι αδύνατο να την αποδεχτώ. Σου στέλνω την αγάπη μου.
Πρίμο Λέβι   

*Στις 25 Απριλίου γιορτάζεται στην Ιταλία η απελευθέρωση από το ναζιφασισμό.

** Στρατόπεδα συγκέντρωσης.